Të merresh me Kolosianëve, të rimendosh përreth mendimit të tij të frymëzuar që është i veshur me një gjuhë të frymëzuar, të lejosh dritën dhe fuqinë e këtij mendimi të të mbushë shpirtin dhe mënyrën e të jetuarit, është një pasurim për kohën dhe përjetësinë.R. C. H. Lenski
I. Vendi unik në Kanun
Shumica e Letrave të Palit u ishin shkruar kuvendeve në qytete të mëdha dhe të rëndësishme: Romë, Korint, Efes, Filipi. Koloseu ishte një qytet që kishte parë ditë më të mira. Madje dhe asambleja atje nuk ishte e mirënjohur në historinë e Kishës së hershme. Shkurt, nëse nuk do të ishte për Letrën e frymëzuar drejtuar të krishterëve atje, Koloseu sot do të ishte i njohur vetëm nga studiuesit e historisë së lashtë.
Megjithëse vendi nuk ishte domethënës, letra që apostulli dërgoi atje është shumë e rëndësishme. Së bashku me Gjoni kapitulli 1 dhe Hebrenjve kapitulli 1, Kolosianëve kapitulli 1 paraqet ekspozimin më të mrekullueshëm të hyjnishmërisë absolute të Zotit tonë Jezu Krishtit. Përderisa kjo doktrinë është themelore për gjithë të vërtetën e Krishtere, vlera e saj s’mund të jetë e mbitheksuar.
Letra ka gjithashtu udhëzime të pasura mbi marrëdhëniet, fenë kultike dhe jetën e krishtere.
II. Autorësia
Nuk ekziston ndonjë provë që tregon kundërshtimin e ndonjërit mbi autorësinë e Palit për këtë letër, të paktën deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë, sepse evidenca është tepër bindëse. Veçanërisht evidenca e jashtme është e fortë. Ata që citojnë letrën dhe që përmendin Palin si autor të saj janë: Ignatius, Justin Martyr, Teofili i Antiokisë, Ireneusi, Klementi i Aleksandrisë, Tertuliani dhe Origeni. Kanuni i Marcionit dhe ai i Muratorit e pranojnë Kolosianëve si autentike.
Evidenca e brendshme përfshin faktin e thjeshtë që shkrimtari thotë tre herë që është Pali (Kolosianeve 1:1, 23; 4:18) dhe përmbajtja përputhet me këto thënie. Ekspozimi i doktrinës në fillim dhe pastaj i praktikës është diçka tipike e apostullit. Ndoshta prova më bindëse e autenticitetit është lidhja e fortë me Filemonit, të cilën të gjithë e pranojnë si të Palit. Pesë nga të njëjtët burra të përmendur në atë letër të vogël shfaqen gjithashtu në Kolosianëve. Madje një kritik si Renan ishte habitur me paralelizmat në lidhje me Letrën e Filemonit, dhe ai kishte dyshime përreth Kolosianëve.
Argumentet kundër autorësisë së Palit përqendrohen mbi fjalorin, doktrinën e Krishtit dhe referencat në dukje ndaj Gnostizmit. Përsa i përket pikës së parë, një fjalor i ri në Kolosianët zëvendëson disa nga fjalët e preferuara të Palit. Salmon, një shkollar konservativ britanik i shekullit të shkuar, kundërshton mençurisht argumentin: “S’mund të pajtohem me doktrinën që një njeri që shkruan një hartim të ri nuk duhet të përdorë, me dhimbjen se do të humbasë identitetin e tij, ndonjë fjalë që nuk e ka përdorur në një hartim të mëparshëm” [1]. Përsa i përket Krishtologjisë së Kolosianëve, ajo puthitet me atë të Filipianëve dhe Gjonit, dhe vetëm ata që dëshirojnë ta transformojnë hyjnishmërinë e Krishtit në një ecuri nga paganizmi i shekullit të dytë do të kenë probleme me këtë doktrinë.
Në lidhje me Gnostizmin, studiuesi liberal skocez Moffatt mendoi që faza e hershme e Gnostizëm paraqitur në Kolosianëve duhet të ketë ekzistuar në shekullin e parë. [2]
Kështu pra, autorësia e Palit në lidhje me Letrën drejtuar Kolosianëve qëndron mbi një themel të fortë.
III. Data
Si një nga “Letrat e Burgut,” Kolosianëve besohet se ka ardhur nga burgosja dy-vjeçare e Palit në Cezare (Veprat e Apostujve 23:23; 24:27). Megjithatë, përderisa ungjilltari Filip e priste atje, duket e pamundur që apostulli të ketë lënë pas dore përmendjen e tij, Pali që ishte një i krishterë aq i sjellshëm dhe i zemërmirë. Është sugjeruar gjithashtu edhe një burgim efesian, megjithëse është më pak e mundur. Koha e përshtatshme për këtë letër si dhe për atë të Filemonit është në mes të burgimit të parë romak të Palit, përreth vitit 60 e.s. (Veprat e Apostujve 28:30, 31).
Fatmirësisht, siç është zakonisht e vërtetë, një kuptim i këtij libri nuk varet në njohurinë e plotë mbi rrethanat në të cilat ai ishte shkruar.
IV. Sfondi dhe Tema
Koloseu ishte një qytet në provincën e Frigjisë, në një zonë që tani njihet si Azia e Vogël. Ai ndodhej 16 km në lindje të Laodices dhe 21 km në juglindje të Hierapolisit (shih Kolosianeve 4:13). Ai ndodhej gjithashtu 160 km në lindje të Efesit, në gojën e një shtegu në vargmalin Kadmian (një luginë e ngushtë 19 km e gjatë) në rrugën ushtarake nga Eufrati drejt perëndimit. Koloseu ishte mbi lumin Likus (Ujku) që rrjedh drejt perëndimit për në lumin Meander menjëherë pasi kalon Laodicen. Atje uji nga burimet e nxehta të Hierapolisit bashkohet me ujërat e ftohtë nga Koloseu, duke prodhuar një ujë të “vakët” në Laodice. Hierapolis ishte si një qendër shëndetësore ashtu edhe një qendër fetare, ndërkohë që Laodice ishte metropoli i luginës. Koloseu ishte më i gjerë përpara periudhës së DhR. Ka mundësi që emri të ketë lidhje me fjalën “kolosus,” nga format e mrekullueshme të gurëve gëlqerorë.
Ne nuk e dimë saktësisht se si arriti ungjilli në Kolose. Në kohën që Pali shkroi këtë Letër, ai nuk i kishte takuar kurrë besimtarët atje (Kolosianeve 2:1). Në përgjithësi besohet që Epafrau ishte ai që çoi lajmin e mirë të shpëtimit në këtë qytet (Kolosianeve 1:7). Shumë besojnë që ai ishte kthyer nëpërmjet Palit kur apostulli kaloi tre vjet në Efesianeve Frigjia ishte një pjesë e Azisë nën kontrollin romak dhe Pali kishte qenë në Frigji (Veprat e Apostujve 16:6; 18:23), por jo në Kolose (Kolosianeve 2:1).
Ne dimë nga Letra që një mësim i rremë që në formën e tij të plotë u bë i njohur si Gnostizëm kishte filluar të kërcënonte Kishën në Kolose. Gnostikët krenoheshim me njohurinë e tyre (Gr. Gnosis). Ata shpallnin se ishin më të informuar se apostujt dhe përpiqeshin të krijonin përshtypjen që një person nuk mund të jetë me të vërtetë i lumtur nëse nuk i kishte fillimet e tij në sekretet e kultit të tyre.
Disa nga Gnostikët mohonin natyrën e vërtetë njerëzore të Krishtit. Ata mësonin që “Krishti” ishte një influencë hyjnore që kishte dalë nga Perëndia dhe kishte qëndruar mbi Njeriun Jezus në kohën e pagëzimit të Tij. Ata mësonin gjithashtu që Krishti u largua nga Jezusi përpara kryqëzimit të Tij. Sipas tyre përfundimi ishte që Jezusi vdiq, por jo Krishti.
Disa degë të veçanta të Gnostizmit mësojnë që midis Perëndisë dhe lëndës ekzistojnë nivele ose gradë të ndryshme të qenieve frymërore. Ata e miratuan këtë pikëpamje si një përpjekje për të shpjeguar origjinën e së keqes. A. T. Robertson shpjegon:
Spekullimi Gnostik e lidhi veten kryesisht me origjinën e universit dhe me ekzistencën e së keqes. Ata pranuan që Perëndia është i mirë dhe përsëri e keqja është në ekzistencë. Teoria e tyre ishte që e keqja është e trashëgueshme në lëndë. Dhe përsëri Perëndia nuk mund të krijojë lëndë të keqe. Kështu ata pozuan një seri zanafillash, epokash, frymërash, engjëjsh që vinin midis Perëndisë dhe lëndës. Idea ishte që një epokë erdhi nga Perëndia, një epokë tjetër erdhi nga kjo epokë dhe kështu me radhë derisa ishte një tepër larg nga Perëndia që Perëndia të mos prekej nga krijimi i lëndës së keqe dhe që përsëri të ishte aq afër sa për të pasur forcën për të kryer punën. [3]
Disa Gnostikë, duke besuar që trupi ishte trashëgueshmërisht i mëkatshëm, praktikuan askektizmin, një sistem vetmohimi madje edhe vet-torturimi, me qëllim që të arrinin një gjendje më të lartë frymërore. Të tjerët shkuan në ekstrem duke jetuar në ndyrësi mishërore e duke thënë që trupi nuk kishte asnjë ndikim mbi jetën frymërore të njeriut!
Duket që në Kolose ishin gjendur edhe dy gjurmë të tjera gabimi. Këto ishin Judaizmi dhe Antinomianizmi. Ky i fundit është një mësim që thotë se nën hir një person nuk ka nevojë të ushtrojë vetkontroll, por mund të jepet plotësisht ndaj orekseve dhe pasioneve të trupit. Judaizmi i Dhjatës së Vjetër ishte degjeneruar në një sistem të riteve ceremoniale me anë të të cilave një njeri shpresonte të arrinte drejtësinë në sy të Perëndisë.
Gabimet që ekzistonin në Kolose sot janë ende me ne. Gnostizmi është rishfaqur në Shkencën e Krishtere, Teosofi, Mormonizëm, Dëshmitarët e Jehovait, Unitetin dhe në sisteme të tjera. Antinominizmi është karakteristikë e të gjithë atyre që thonë se ngaqë jemi nën hir, ne mund të jetojmë ashtu siç kemi dëshirë. Judaizmi në origjinë ishte një zbulesë e dhënë nga Perëndia, format e ceremonitë e të cilit ishin si qëllim të mësonin të vërtetat frymërore në një mënyrë tipike, ashtu siç tregon Letra drejtuar Hebrenjve dhe të pjesë të tjera të DhR. Kjo gjë çoi në një sistem në të cilin vetë format konsideroheshin si të ishin të merituara dhe kështu domethënia frymërore nuk përfillej fare. Judaizmi sot ka pjesën e vet në shumë sisteme fetare që thonë se një person mund të fitojë favorin dhe miratimin e Perëndisë nëpërmjet veprave të tij, duke mos përfillur ose duke mohuar gjendjen e tij mëkatare dhe nevojën e shpëtimit vetëm nga Perëndia.
Në Kolosianëve, Apostulli Pal kundërshton me tepër zotësi të gjitha këto gabime duke shfaqur lavditë e Personit dhe Veprës së Zotit tonë Jezus Krisht.
Kjo letër përmban një ngjashmëri të habitshme me letrën drejtuar Efesianëve. Megjithatë është një ngjashmëri pa përsëritje. Efesianëve i sheh besimtarët të ulur në vendet qiellore me Krishtin. Kolosianëve nga ana tjetër, i sheh besimtarët në tokë me Krishtin Kreun e tyre të lavdëruar në qiell. Theksi në Efesianëve është që besimtari është në Krishtin, Kolosianëve flet për Krishtin në besimtarin, shpresën e lavdisë. Në Efesianëve, theksi është mbi Kishën si “Trupi” i Krishtit, “plotësia e Atij që mbush çdo gjë në të gjithë” (Efesianeve 1:23). Dhe kështu është theksuar uniteti i Trupit të Krishtit. Në Kolosianëve, të qenurit Kre i Krishtit është parashtruar gjerësisht në kapitullin 1, me domosdoshmërinë tonë për t’u “mbajtur fort tek Kreu” (Kolosianeve 2:18, 19), duke qenë të nënshtruar ndaj tij. Pesëdhjet e katër nga 155 vargjet në Efesianëve janë të ngjashëm me vargjet që gjenden në Kolosianëve.
PËRMBLEDHJE
- DOKTRINA MBI PARËSINË E KRISHTIT (Kapitujt 1, 2)
A. Përshëndetja (1:1, 2)
B. Falënderimi dhe Lutja e Palit për Besimtarët (1:3-14)
C. Lavditë e Krishtit Kreut të Kishës (1:15-23)
D. Shërbesa ngarkuar Palit (1:24-29)
E. Mjaftueshmëria e Krishtit kundër Rreziqeve të Filozofisë, Legalizmit. Misticizmit dhe Asketizmit (2:1-23) - DETYRA E BESIMTARIT KUNDREJT KRISHTIT PARËSOR (Kapitujt 3, 4)
A. Jeta e Re e Besimtarit: Duke Zhveshur Njeriun e Vjetër dhe Duke Veshur të Riun (3:1-17)
B. Sjellja e Përshtatshme për Anëtarët e Familjes së Krishtere (3:18-4:1)
C. Jeta e Lutjes së Besimtarit dhe Dëshmia me anë të Jetës dhe Fjalës (4:2-6)
D. Një Shikim i Shpejtë mbi Disa Shokë të Palit (4:7-14)
E. Përshëndetje dhe Udhëzime (4:15-18)
[1] George Salmon, A historical introduction to the study of the books of the New Testament, p 384.[[1]] [2] New Bible Commentary, p 1043.[[2]] [3] A. T. Robertson, Paul and the Intellectuals, p 16.[[3]]