ÇFARË DASHURIE ËSHTË KJO?

NJË PREJ STRATEGJIVE më dinake dhe më të arrira të Satanit ishte të mashtronte perandorin Konstandin për një konvertim të rremë. Ndikimi i kësaj ndodhie në historinë që vijoi, si në atë fetare ashtu edhe në atë shekullare, është i pallogaritshëm. Rrëfimet ndryshojnë nga njëri-tjetri, por qoftë nëse ka ndodhur përmes një vegimi apo një ëndrre, ashtu siç tregohet nga Eusebiusi (Eusebius) dhe Laktenshjusi (Lactantius) [1], Konstandini pa një “kryq” në qiell dhe dëgjoi një “zë” duke shpallur (nga disa rrëfime fjalët ishin të gdhendura në kryq): “Me këtë shenjë ti do të pushtosh”. Në vitin e mëparshëm, edhe perëndia Apollo i kishte premtuar atij fitore.

Dekretet e Konstandinit për tolerancën i dhanë çdo njeriu “të drejtën për të zgjedhur fenë e tyre sipas drejtimit të ndërgjegjes së vet dhe bindjes të sinqertë, pa detyrim dhe ndërhyrje nga qeveria” [2]. Shafi e shikon konvertimin e Konstandinit si një përparim të mrekullueshëm të krishterimit: “Kisha e ngre fronin e Cezarit nën flamurin e kryqit dhe i jep fuqi dhe famë të re perandorisë së lashtë të Romës” [3]. Në fakt, ai “konvertim” përshpejtoi korruptimin e kishës përmes martesës së saj me botën [4].

Si mundet një ndjekës i vërtetë i Krishtit, mbretëria e të cilit nuk është e kësaj bote dhe shërbëtorët e të cilit nuk luftojnë, të luftojë në emrin e Tij? Si mundet një ndjekës i vërtetë, nën flamurin e kryqit të Tij, të pushtojë me shpatë? Sigurisht, kryqtarët bënë të njëjtën gjë më vonë, duke vrarë si myslimanët ashtu edhe judenjtë për të marrë përsëri “tokën e shenjtë” sipas premtimit të papa Urbanit II (i ngjashëm me premtimin e Muhamedit dhe të Kuranit ndaj myslimanëve) për faljen e plotë të mëkateve të atyre që vdisnin në këtë luftë të shenjtë (myslimanët e quajnë xhihad). Sigurisht që kryqëzatat, sikurse të gjitha luftërat e papëve, ishin shumë agustiniane. Qyteti i Perëndisë duhej të mbrohej!

Nga Konstandini te Agustini

Ashtu siç kanë treguar Duranti dhe historianë të tjerë, Konstandini nuk hoqi dorë kurrë nga besnikëria e tij ndaj perëndive paganë. Ai nuk shfuqizoi as Altarin e Fitores në senat as Virgjëreshat e Vestas të cilat kujdeseshin për zjarrin e shenjtë të perëndeshës Vesta. Perëndia i diellit, dhe jo Krishti, vazhdonte të nderohej në monedhat perandorake. Pavarësisht nga “kryqi” (në fakt, kryqi i perëndisë Mithru) në mburojat dhe flamujt e tij ushtarakë, Konstandini kishte një medaljon të bërë për nderimin e diellit për “çlirimin” e Romës; dhe, kur caktoi një ditë pushimi, përsëri e bëri në emër të perëndisë së diellit (“dita e kremtuar për nder të diellit” [5]) dhe jo [në emër të] Birit të Perëndisë [6]. Duranti na kujton se përgjatë jetës së tij “të krishterë”, Konstandini përdorte si ritet pagane ashtu edhe ato të krishtera dhe vazhdonte të mbështetej në “formula magjike pagane për të mbrojtur të korrat dhe për të shëruar sëmundjet” [7].

Fakti që Konstandini vriste këdo që mund të kishte një pretendim për fronin e tij, duke përfshirë edhe djalin e vet, Krispusin, një nip dhe një kunat, është një tregues i mëtejshëm se “konvertimi” i tij, sikurse pranojnë shumë historianë, ishte një manovër e mençur politike për të bashkuar perandorinë. Historiani Filip Hjugsi (Philip Hughes), duke qenë vetë një prift katolik, na kujton: “Në sjelljen e tij ai [Konstandini] vazhdoi të ishte, deri në fund, ai pagani i jetës së mëparshme. Temperamenti i tij i egër, ajo mizoria që, kur u acarua njëherë, nuk kurseu as jetën e gruas apo birit të tij, janë […] një dëshmi e pahijshme për të metat e konvertimit të tij” [8].

Nuk kaloi shumë kohë pas kësaj tolerance të re kur Konstandini u përball me një problem që nuk e kishte parashikuar kurrë: ndarja brenda kishës së krishterë së cilës i kishte dhënë liri. Siç vumë re në kapitullin e mëparshëm, kjo arriti kulmin në Afrikën e Veriut me donatistët, të cilët, të shqetësuar për pastërtinë e besimit, të ndarë nga kishat zyrtare shtetërore, i refuzuan urdhëresat e tyre dhe ngulën këmbë në ripagëzimin e klerikëve që ishin  penduar pasi kishin mohuar besimin gjatë përndjekjeve që dolën kur perandori Diokleciani kërkonte të adhurohej si perëndi [9]. Pas përpjekjesh të kota me vite me radhë për të rivendosur bashkimin përmes dialogut, lutjeve, këshillave dhe dekreteve, Konstandini më në fund iu drejtua forcës. Frendi shpjegon:

Në pranverën e [vitit] 317 ai [Konstandini] zbatoi vendimin e tij duke nxjerrë një dekret “tepër të egër” kundër donatistëve, duke konfiskuar pronat e tyre dhe duke i dënuar me mërgim drejtuesit e tyre. Brenda katër vitesh ajo liria universale e ndërgjegjes që u shpall në Milano ishte shfuqizuar dhe shteti ishte bërë përsëri një përndjekës, vetëm se këtë herë në favor të ortodoksisë së krishterë…. [Donatistët] as nuk e kuptuan, as nuk iu interesonte konvertimi i Konstandinit. Por ata ky ishte një rast i këmbënguljes së djallit që “Krishti ishte një përkrahës i bashkimit”…. Sipas pikëpamjes së tyre, armiqësia themelore e shtetit ndaj kishës [së vërtetë] nuk ishte ndryshuar [10].

Në kohën dhe sipas mënyrës së tij, Agustini ndoqi shembullin e Konstandinit në trajtimin e tij ndaj donatistëve, të cilët ende mbeteshin ferrë mbi kurrizin e kishës katolike. “Ndërsa Agustini dhe katolikët theksuan unitetin e kishës, donatistët ngulën këmbë në pastërtinë e kishës dhe i ripagëzuan të gjithë ata që erdhën tek ata nga katolikët – duke i konsideruar katolikët të korruptuar” [11]. Konstandini kishte qenë “i papërkulshëm [ashtu siç do të ishin Agustini dhe dishepulli i tij, Kalvini] në përpjekjen e tij prej “heretiku’ [duke ndaluar] ata jashtë kishës katolike për t’u mbledhur […] dhe konfiskoi pronat e tyre…. Po ato gjëra që kishin pësuar të krishterët në kurriz të tyre, po praktikoheshin tani në emrin e krishterimit” [12].

Duke qenë një qytetar i mirë që gëzonte bekimin e perandorit dhe që besonte në kishën shtetërore të vendosur nga Konstandini, Agustini përndoqi dhe madje miratoi vrasjen e donatistëve dhe përçarësve të tjerë, ashtu siç tashmë kemi parë. Giboni (Gibbon) na tregon se masat e ashpra kundër donatistëve “siguruan miratimin më të ngrohtë të Shën Agustinit [dhe në këtë mënyrë] një numër i madh i donatistëve u pajtuan [u detyruan të ktheheshin] me kishën katolike” [13].

Për Agustinin është thënë se “pikërisht madhështia e emrit të tij ka qenë mjeti i përsëritjes së gabimeve më të mëdha të cilat ai vetë i përhapi. Më tepër se kushdo tjetër Agustini ka nxitur doktrinën shkatërruese të shpëtimit përmes sakramenteve të një kishe të organizuar tokësore, e cila solli bashkë me të marifetet e priftërinjve me tërë të këqijat dhe mjerimet që kanë trashëguar përgjatë shekujve” [14].

Nga Agustini te Kalvini

Nuk ka diskutim që Xhon Kalvini vazhdonte ta shikonte kishën e Krishtit me syrin katolik. Ai e pa kishën (ashtu siç e kishte formuar Konstandini dhe si e kishte çimentuar Agustini) si partner të shtetit, ku ky i fundit i detyronte të gjithë qytetarët e tij të besonin doktrinat e pranuara (ashtu siç i përkufizonte kisha e shtetit). Kalvini vuri në jetë zellin dhe përgatitjen e tij ligjore për zhvillimin e një sistemi të krishterë që mbështetej mbi një pikëpamje ekstreme të sovranitetit të Perëndisë, e cila, me anë të forcës absolute të logjikës së saj, do të detyronte mbretërit dhe tërë njerëzimin për t’i përshtatur të gjitha çështjet me drejtësinë. Në bashkëpunim me kishën, mbretërit dhe të gjitha autoritetet e tjera civile do të diktojnë një krishterim kalvinist.

Për ata që besonin në mbretërimin mijëvjeçar të Krishtit në tokë, Kalvini tha se “trillimi [i tyre] është tepër foshnjor që të ketë nevojë apo që të meritojë përgënjeshtrim” [15]. Sipas mendimit të Kalvinit mbretëria e Krishtit filloi me ardhjen e Tij në tokë dhe vazhdonte që nga ajo kohë. Duke refuzuar mbretërimin e ardhshëm të Krishtit në tokë përmes ardhjes së Tij të dytë për të vendosur një mbretëri tokësore mbi fronin e Davidit në Jerusalem në mënyrë të fjalëpërfjalshme, me sa duket Kalvini ndihej i detyruar ta vendoste mbretërinë me anë të përpjekjeve të tij pa praninë e Krishtit.

Bibla e thotë qartë se një person duhet të “rilindë” përndryshe nuk mund të “shohë mbretërinë e Perëndisë” (Gjoni 3:3) dhe se “mishi dhe gjaku nuk mund të trashëgojnë mbretërinë e Perëndisë” (1 Korintasve 15:50). Duke refuzuar këtë të vërtetë biblike dhe duke ndjekur gabimin e Agustinit, Kalvini vendosi (bashkë me Guilame Farelin [Guillaume Farel]) të ngrinte mbretërinë e Perëndisë në tokë në Gjenevë të Zvicrës.

Më 10 nëntor 1536 Rrëfimi i Besimit, të cilën tërë borgjezia dhe banorët e Gjenevës si dhe shtetasit e territoreve të saj duhet të betoheshin se do ta përkrahnin, dhe të cilën Fareli e kishte hartuar bashkë me Kalvinin, iu paraqit zyrtarisht qytetit. Ai ishte një dokument i gjatë me rregulla të hollësishme që përfshinte gjithçka, që nga anëtarësia në kishë, pjesëmarrja, predikimi dhe bindja e tufës, deri te përjashtimi i keqbërësve. Autoritetet e Gjenevës e miratuan dokumentin më 16 janar 1537. “Në mars anabaptistët u dëbuan. Në prill, me nxitjen e Kalvinit (duke u kryer një kontroll shtëpi më shtëpi), për t’u siguruar që banorët të kishin nënshkruar Rrëfimin e Besimit…. Më 30 tetor u bë një përpjekje për të nxjerrë me zor një rrëfim besimi nga të gjithë ata që ngurronin. Së fundi, më 12 nëntor doli një vendim që shpallte se të gjithë të pabindurit ‘[të cilët] nuk duan të betohen para Reformimit dënohen të largohen nga qyteti’…” [16].

“Reformimit”? Kishte variante dhe ndryshime midis disa grupeve në Reformimin e sapoçelur, nga Luteri te Zvingli. Por në Gjenevë vetëm kalvinizmi duhej të njihej si “Reformimi” dhe “Teologjia e Reformuar”. Në këtë pohim të tepruar kalvinistët në mbarë botën ngulin këmbë edhe sot e kësaj dite.

Përpjekja e parë e Kalvinit dështoi. Boetneri pranon: “Për shkak të një përpjekje të Kalvinit dhe të Farelit për të detyruar një sistem shumë të ashpër disipline në Gjenevë, u bë e domosdoshme që ata të largoheshin nga qyteti përkohësisht” [17].

Kthimi triumfues i Kalvinit

Megjithatë, tre vjet më vonë, duke u ndeshur me kundërshtimin katolik nga brenda dhe kërcënimin e ndërhyrjes me armë të katolikëve nga jashtë, Këshilli i Gjenevës vendosi se ata kishin nevojë për masat e forta të Kalvinit dhe e ftuan të kthehej. Ai erdhi përsëri në qytet më 13 shtator 1541. Këtë herë ai do të kishte sukses në diktatin e versionit të tij të Reformimit ndaj qytetarëve të Gjenevës me një dorë të hekurt. Veprimi i tij i parë ishte t’i dorëzonte këshillit të qytetit [veprën] e tij “Urdhëresa kishtare”, [urdhëresa] të cilat u miratuan më 20 nëntor 1541. Stefan Zvajgu (Stefan Zweig) na thotë:

Një ndër eksperimentet më madhështore të të gjitha kohërave filloi kur ky njeri i ligët dhe i vrazhdë u fut në Portën Kornaviane [të Gjenevës]. Një shtet [qytet-shteti i murosur i Gjenevës] duhej të kthehej në një mekanizëm i ashpër; shpirtra të panumërt, njerëz me ndjenja dhe mendime të panumërta, duhej të ngjesheshin në një sistem gjithëpërfshirës dhe unik. Kjo ishte përpjekja e parë [protestante] e zhvilluar në Evropë për të diktuar […] një vartësi uniforme ndaj tërë popullatës.

Me përpikëri sistematike Kalvini iu vu punës për realizimin e planit të tij për kthimin e Gjenevës në mbretërinë e parë të Perëndisë mbi tokë. Ajo duhej të ishte një bashkësi pa korruptim, pa trazira, pa dobësi morale a mëkat; ajo duhej të ishte Jerusalemi i ri, një qendër nga e cila do të rrezatonte shpëtimi i botës…. E tërë jeta e tij iu kushtua realizimit të kësaj ideje të vetme [18].

Qëllimi i Kalvinit për të vendosur rendin kishtar do të zinte pjesën më të madhe të jetës së tij. Këshilli i Vogël prej gjashtëdhjetë vetash dhe Këshilli i Madh prej dyqind vetash, edhe pse e kuptuan ndikimin dhe fuqinë e Kalvinit, kundërshtuan që pushteti të kalonte në duar të autoriteteve fetare (konsistori) mbi të cilët Kalvini ndikonte shumë. Beteja për pushtet vazhdoi për vite me radhë, me këshillat [nga njëra anë] duke u përpjekur të fitonin kontroll mbi disa disiplina të kishës si përjashtimet, me Kalvinin [nga ana tjetër] që refuzonte me përbuzje të dorëzohej.

Së fundi, në shkurt të 1555 mbështetësit e Kalvinit fituan shumicën absolute në këshill. Më 16 maj pati një tentativë për kryengritje kundër [vendimit] të Kalvinit për përjashtimin nga Darka e Zotit të disa zyrtarëve civilë liberalë [19]. Udhëheqësit e trazirës, të cilët u arratisën nga Gjeneva në Bern, u dënuan me vdekje në mungesë. Katër prej tyre të cilët nuk arritën të arratiseshin iu pre koka dhe u gjymtuan, dhe gjymtyrët e trupave të tyre u varën në vende strategjike si paralajmërim [20]. Duke thënë shprehjen “këlyshë të Satanit”, të cilën e kishte përdorur vite më parë kundër anabaptistëve, Kalvini e justifikoi kështu këtë barbarizëm: “Ata që nuk e ndreqin të keqen kur munden dhe kur detyra e tyre e kërkon një gjë të tillë, janë fajtorë për të” [21].

Që në fillimet e vitit 1554 deri në vdekjen e tij më 1564, “askush nuk guxoi më të kundërshtonte hapur reformatorin [Kalvin]” [22]. Kundërshtarët e Kalvinit ose kishin qëndruar në heshtje, ose ishin dëbuar, ose ishin arratisur për të shpëtuar jetët e tyre. “Kontrolli i qytetit [nga Kalvini] vazhdoi pa lodhje”. Ai ishte i vendosur ta bënte Gjenevën bazën për ndërtimin gjithandej të “qytetin e perëndisë” sipas Agustinit. “Gjeneva u bë simboli dhe mishërimi i atij Reformimit ‘tjetër’…” [23], por që kalvinistët sot pohojnë se ishte Reformimi.

Tirania në Gjenevë

Mbase Kalvini mendonte se ishte mjeti i Perëndisë për të detyruar hirin e papërballueshëm (një doktrinë kyç në kalvinizëm) ndaj qytetarëve të Gjenevës në Zvicër – madje edhe ndaj atyre që vërtetonin padenjësinë e tyre duke rezistuar deri në vdekje. Ai pa diskutim bëri më të mirën për të qenë i papërballueshëm në “drejtësinë” e diktuar, por ajo që diktoi dhe mënyra se si e diktoi ishin shumë larg hirit, mësimeve dhe shembullit të Krishtit.

Disa prej atyre që rrëfejnë një besim “të reformuar” sot, sidomos ata që njihen me emrin rindërtimtarët, p.sh., Rousas J. Rashduni (Rousas J. Rushdoony), Geri Northi (Gary North), Xhei Grimstedi (Jay Grimstead) dhe të tjerë (duke përfshirë edhe organizata si Koalicioni për Rizgjim), e marrin Gjenevën e Kalvinit si modelin e tyre dhe shpresojnë kështu t’i bëjnë të krishtera Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe më pas botën. Shumë aktivistë të krishterë që kanë një lidhje sado të vogël me Kalvinin shpresojnë, sipas mënyrës së tyre, përmes marshimeve protestuese dhe organizimit të një blloku dërrmues votash, për të detyruar një popullsi amerikane të paperëndishme që të jetojë në mënyrë të perëndishme. Askush, përveç Kalvinit, nuk ka punuar kaq shumë dhe është përpjekur për ta bërë këtë dhe për një kohë kaq të gjatë. Duranti raporton:

Për të diktuar sjelljen e njerëzve të thjeshtë u caktua një sistem i vizitave nëpër banesa […] dhe u pyetën banorët në çdo fazë të jetëve të tyre…. Ngjyra e lejueshme dhe sasia e rrobave, si dhe numri i gatimeve të lejueshme për një vakt, caktohej me ligj. Argjendurinat dhe varëset shikoheshin me përçmim. Një grua u burgos sepse i kishte rregulluar flokët në një lartësi të papranueshme….

Si precedent për censurimin e shtypit u morën katolikët dhe shekullarët dhe kjo u zgjerua: libra […] me prirje imorale u hoqën nga shtypi…. Të flisje pa respekt për Kalvinin apo klerin ishte krim. Një shkelje e parë e këtyre urdhëresave dënohej me qortim, shkeljet e mëtejshme me gjoba, shkeljet e vazhdueshme me burgosje apo dëbim. Kurvëria duhej të ndëshkohej me mërgim a me mbytje; shkelja e kurorës, blasfemia apo idhujtaria me vdekje […] një fëmije i pritej koka nëse godiste prindërit e tij. Në vitet 1558-1559 kishte 414 padi për fyerje morale; midis viteve 1542 dhe 1564 kishte shtatëdhjetë e gjashtë të dëbuar dhe pesëdhjetë e tetë ekzekutime; tërë popullsia e Gjenevës në atë kohë ishte rreth 20.000 veta [24].

Shtypja e Gjenevës nuk mund të vinte nga drejtimi i Frymës së Shenjtë (“…atje ku është Fryma e Zotit, atje është liria” [2 Korintasve 3:17]), por nga personaliteti i fuqishëm i Kalvinit dhe pikëpamja e skajshme e sovranitetit të Perëndisë që mohonte vullnetin e lirë të njeriut. Kështu “hiri” duhet të diktohej në mënyrë të papërballueshme në një përpjekje jobiblike për të sjellë “perëndishmëri” ndaj qytetarëve të Gjenevës. Në kontrast me përulësinë, mëshirën, dashurinë, dhembshurinë dhe durimin e Krishtit, të cilin e donte dhe përpiqej t’i shërbente, Kalvini ushtroi autoritet shumë të ngjashëm me atë papizëm që përçmonte. Për më tepër, ai i kritikoi udhëheqësit e tjerë protestantë që nuk bënë të njëjtën gjë:

Duke parë se mbrojtësit e papizmit janë kaq të egër dhe të guximshëm për besëtytnitë e tyre, se në zemërimin e tyre mizor ata derdhin gjak të pafajshëm, duhet t’u vijë turp gjykatësve të krishterë që në mbrojtje të njëfarë të vërtete, atyre iu mungon plotësisht fryma [25].

Mbrojtësit e Kalvinit i mohojnë faktet dhe përpiqen ta shfajësojnë atë duke ua shtënë fajin autoriteteve civile për atë që bëri. Boetneri madje ngul këmbë se “Kalvini ishte reformatori i parë që kërkoi ndarje të plotë midis kishës dhe shtetit” [26]. Në fakt, Kalvini jo vetëm vendosi ligjin kishtar, por kodifikoi legjislacionin civil [27]. Ai i quajti autoritetet civile përgjegjëse “për edukimin dhe ruajtjen e adhurimit të jashtëm të Perëndisë, për mbrojtjen e doktrinës së shëndoshë dhe për gjendjen e kishës” [28] dhe t’u kujdesur që “asnjë idhujtari, asnjë blasfemi kundër emrit të Perëndisë, asnjë përgojim kundër të vërtetës së tij, as ndonjë fyerje tjetër ndaj fesë të shpërthente dhe të shpërndahej midis njerëzve […] [por] për të ruajtur fenë e vërtetë […] nga ndëshkimi që ishte dhunuar dhe ndotur haptas nga blasfemia publike” [29].

Kalvini përdori autoritetet civile për të diktuar doktrinat e tij të çuditshme ndaj qytetarëve të Gjenevës dhe për t’i detyruar ato. Zvajgu, i cili ka studiuar shkrimet zyrtare të këshillit të qytetit të kohës së Kalvinit, na tregon: “Zor se gjen një ditë, në shkrimet e kohës së këshillit të qytetit, në të cilën nuk gjejmë shënimin: ‘Më mirë këshillohu me Mjeshtrin Kalvin për këtë’” [30]. Pajku (Pike) na kujton se Kalvinit i jepej një “karrige këshilltari” në çdo takim të autoriteteve të qytetit dhe “kur ishte sëmurë autoritetet shkonin te shtëpia e tij për mbledhjet e tyre” [31]. Në vend që të zvogëlohej me kalimin e kohës, fuqia e Kalvinit vetëm sa rritej. Xhon MekNeili (John McNeil), një kalvinist, pohon se “në vitet e fundit të Kalvinit, dhe nën ndikimin e tij, ligjet e Gjenevës u bënë më të hollësishme dhe më të rrepta” [32].

Mos i zër rrugën Dr. Kalvinit!

Me një kontroll diktatorial mbi popullsinë (“pak mbretër kanë sunduar si ai” [33]), Kalvini diktoi llojin e tij të krishterimit mbi popullsinë me fshikullima, burgosje, dëbime dhe djegie në turrën e druve. Kalvini është quajtur “papa protestant” dhe “diktatori gjenevas”, i cili “do të toleronte në Gjenevë opinionet vetëm të një personi, të vetat” [34]. Për diktatin në Gjenevë të një rrëfimi besimi që ishte bërë i detyrueshëm për të tërë qytetarët, historiani Filip Shafi komenton:

Ishte një mospërputhje flagrante që ata të cilët sapo kishin shkundur zgjedhën e papizmit duke qenë një barrë e padurueshme, duhej t’ua nënshtronin ndërgjegjen dhe intelektin e tyre një kredoje njerëzore; me fjalë të tjera, ta zëvendësonin papizmin e vjetër katolik me një papizëm modern protestant [35].

Duranti thotë se “Kalvini kishte pushtetin si kreu i këtij konsistori; nga 1541 deri në vdekjen e tij më 1564, zëri i tij pati ndikimin më të madh në Gjenevë” [36]. Vansi na kujton:

Kalvini ishte i përfshirë në çdo aspekt të përfytyrueshëm të jetës urbane: rregullat e sigurisë për të mbrojtur fëmijët, ligjet kundër rekrutimit të mercenarëve, shpikjet e reja, paraqitja e fabrikimit të veshjeve dhe madje stomatologjinë. Atij i merrej mendimi jo vetëm për çështjet shumë të rëndësishme të shtetit, por edhe për mbikëqyrjen e tregjeve dhe për asistencën sociale.” [37].

Përpjekjet e Kalvinit ishin zakonisht për t’u lavdëruar, por edhe çështjet e besimit ishin të detyruara me ligj. Një rrëfim besimi i hartuar nga Kalvini u bë i detyrueshëm për të gjithë qytetarët. Ishte krim nëse dikush nuk pajtohej me këtë papë protestant. Duranti komenton:

Tërë pretendimet e papëve për epërsinë e kishës ndaj shtetit u përtërinë nga Kalvini për kishën e tij…. [Kalvini] ishte i vendosur po aq sa edhe çdo papë për refuzimin e individualizmit të besimit; ky ligjvënës i madh i protestantizmit e mohoi plotësisht parimin e gjykimit privat përmes të cilit kishte filluar feja e re…. Në Gjenevë […] ata […] të cilët nuk mund ta pranonin duhej të kërkonin një vendbanim tjetër. Mungesa e zgjatura në shërbesat protestante [kalviniste] apo refuzimi i vazhdueshëm për të marrë eukaristin [Darkën e Zotit] ishte një shkelje e ndëshkueshme.

Përsëri herezia u bë […] tradhti ndaj shtetit dhe duhej të ndëshkohej me vdekje…. Brenda një vit, me këshillën e konsistorit, katërmbëdhjetë të ashtuquajtura shtriga u dogjën në turrën e druve me akuzën se e kishin bindur Satanin të shkaktonte plagë mbi Gjenevën [38].

Kalvini po ndiqte përsëri gjurmët e Agustinit, i cili kishte detyruar “unitetin […] përmes pjesëmarrjes së përgjithshme në sakramente…” [39]. Një mjek, i cili quhej Jerome Bolshek (Jerome Bolsec), guxoi të mos pajtohej me doktrinën e paracaktimit të Kalvinit. Ai u arrestua sepse thoshte se “ata që parashtrojnë [idenë se] një dekret i përjetshëm nga Perëndia me anë të të cilit Ai ka caktuar disa për jetë dhe të tjerët për vdekje, e bëjnë Atë tiran…” [40]. Bolsheku u arrestua dhe u dëbua nga Gjeneva me paralajmërimin se nëse do të kthehej, ai do të rrihej me kamzhik [41]. Xhon Trolieti (John Trolliet), një noter i qytetit, kritikonte pikëpamjen e Kalvinit rreth paracaktimit që “e bënte Perëndinë autorin e mëkatit” [42]. Në fakt, padia ishte e vërtetë, ashtu siç do të shohim në kapitujt 9 e 10. Gjykata vendosi se “që nga ajo kohë e tutje askush nuk duhej të guxonte të fliste kundër këtij libri [“Parimet”] dhe doktrinës së tij” [43]. E gjithë kjo për lirinë e ndërgjegjes që ishte premtuar se do të zëvendësonte shtypjen e padurueshme të papëve!

Pushteti i Kalvinit ishte aq i madhe, saqë kundërshtimi i tij ishte i barasvlershëm me tradhtinë ndaj shtetit. Një qytetar i quajtur Zhak Gryeti (Jacques Gruet) u arrestua pasi dyshohej se kishte vënë një pankartë në podiumin e Kalvinit që pjesërisht thoshte: “Hipokrit i madh…! Pasi njerëzit kanë vuajtur shumë, ata marrin vetë hak…. Kujdes se mos të të shërbejnë si M. Verle [i cili qe vrarë]….” [44].

Gryeti u torturua dy herë në ditë në një mënyrë të ngjashme me anë të të cilës Roma, dënuar me të drejtë nga reformatorët për një gjë të tillë, torturonte viktimat e inkuizicionit të saj, që paditeshin nga që kishin guxuar të mos pajtoheshin me dogmat e saj. Përdorimi i torturave për nxjerrjen e “rrëfimeve” miratohej nga Kalvini [45]. Pas tridhjetë ditësh vuajtje të ashpër, Gryeti më në fund rrëfeu – nëse qe me të vërtetë apo nga dëshpërimi për t’i dhënë fund torturave, askush nuk e di. Më 16 korrik 1547, “gjysmë i vdekur, e kishin lidhur në një shtyllë, me këmbët të gozhduara në të dhe kokën ia prenë” [46]. Prerja e kokës ishte ndëshkimi për krime civile; djegia në turrën e druve ishte ndëshkimi për herezi teologjike. Këtu shohim se mospërputhja me Kalvinin trajtohej si shkelje e lartë kundër shtetit.

Sjellje e paarsyeshme

Kalvini ndoqi parimet e ndëshkimit, të detyrimit dhe të vdekjes të cilat ishin përkrahur nga Agustini. Për sa i përket njërës prej periudhave të panikut përballë plagës dhe zisë, Kotreti (Cottret) përshkruan “një vendosmëri të paarsyeshme për të ndëshkuar agjitatorët e së keqes”. Ai flet për një burrë, i cili “vdiq nga torturat në shkurt të 1545, pa pranuar krimin e tij […] trupi u tërhoq zvarrë në mes të qytetit, për të mos u mohuar banorëve të drejtë për të parë djegien. Magjistarët, ashtu si heretikët […] karakterizoheshin nga cilësitë e tyre të ndezura…. Ekzekutimet vazhdonin. Megjithatë ata që ndaloheshin refuzonin të rrëfenin; torturat ndërthureshin me aftësi për të shmangur vrasjen e fajtorit me marrëzi […] [disave] u pritej koka…. Disa kryenin vetëvrasje në qelitë e tyre për të shmangur torturat…. Një prej grave të arrestuara u hodh nga dritarja…. Shtatë burra dhe njëzet e katër gra vdiqën në flagrancë; të tjerë u arratisën” [47].

Në një letër Kalvini këshillonte një mik: “Zoti na provon në mënyra të papritura. Sapo është zbuluar një komplot burrash e grash, të cilët, për tre vjet, u angazhuan në përhapjen e plagës në qytet me anë të magjisë…. Pesëmbëdhjetë gra tashmë janë djegur dhe burrat janë ndëshkuar edhe më ashpër. Njëzet e pesë prej këtyre kriminelëve janë ende të mbyllur në burgje…. Deri tani Perëndia e ka mbrojtur shtëpinë tonë”.

Kotreti vazhdon: “Kalvini tregon në çdo rast fantazitë e shoqërisë së tij. Ai gjente rast të nxiste bashkëkohësit e tij të ndiqnin magjistarët për të ‘asgjësuar një racë të tillë’…. Disa këlyshë të tillë të Satanit sapo u dogjën muajin që shkoi….” [48]. Kalvini madje besonte se djalli, në të paktën një rast, ndihmoi Gjenevën të shpëtonte nga e keqja, “sepse në tetor të 1546 ai [djalli] çoi tutje në ajër (kështu dëshmon Kalvini) një njeri që ishte i sëmurë me plagë dhe që njihej për sjelljen e tij të keqe dhe mungesën e besimit” [49].

Humbja e qëllimeve të mira

Askush nuk ka qenë aq i suksesshëm sa Xhon Kalvini me diktatin e tij absolut të “perëndishmërisë” ndaj një shoqërie të tërë. Dhe për këtë arsye, askush nuk ka vërtetuar aq qartë sa ai se detyrimi me forcë nuk mund të dalë i suksesshëm, sepse nuk mund të ndryshojë kurrë zemrat e njerëzve. Teologjia e Kalvinit, ashtu siç parashtrohet te [vepra] e tij “Parimet”, mohonte që njeriu jo i rilindur mund të zgjidhte t’i besonte dhe t’i bindej Perëndisë. Me sa duket, ai ishte në padije për faktin e shëndoshë se zgjedhja e vërtetë është e domosdoshme që njeriu ta dojë dhe t’i bindet Perëndisë apo që të tregojë dashuri dhe dhembshuri të vërtetë ndaj njerëzve të tjerë. Me vetë përpjekjet e tij të vendosura për t’i detyruar qytetarët e Gjenevës që të binden, Kalvini përgënjeshtroi teoritë e tij për zgjedhjen e pakushtëzuar dhe hirin e papërballueshëm.

Siç duket, ajo çfarë ai vërtetoi me vitet e kanosjes dhe forcës absolute, ishte pika e parë nga pesë pikat e kalvinizmit, shthurja totale. Sado që u përpoq, kishte shumë të cilët thjesht ai nuk mundi t’i bindte të jetonin ashtu siç ai kishte dekretuar, pavarësisht se sa i ashpër ishte ndëshkimi për mosbindje. Ai vërtet shënoi suksese në krijimin e shumë hipokritëve, të cilët nga ana e jashtme u pajtuan me ligjin për aq kohë sa autoritetet ishin të pranishme, por në zemrat e tyre kishin dëshirë dhe praktikuan, kur ishte e mundur, po ato mëkate të së shkuarës.

Vërtet, kishte raporte nga vizitorët se “mallkimi dhe betimi, epshi, sakrilegji, shkelja e kurorës dhe jetesa e papastër”, gjëra që gjendeshin gjithandej, mungonin në Gjenevë [50]. Xhon Noksi, sigurisht, ishte entuziast. Ai e quante Gjenevën “shkollën më të përsosur të Krishtit që ekzistonte në tokë që nga koha e apostujve” [51]. Një predikues luterian që vizitoi [Gjenevën], i cili mendonte se detyrimi i Kalvinit ishte për t’u lavdëruar, shkroi në [vitin] 1610: “Kur isha në Gjenevë, vura re diçka madhështore të cilën do ta kujtoj dhe dëshiroj derisa të vdes”. Ai lavdëronte “hetimet javore për sjelljen e, madje edhe shkeljet më të vogla të, qytetarëve” dhe doli në përfundimin: “Nëse nuk do të kishim fe të ndryshme, unë do të isha ngulur përherë në Gjenevë” [52].

Fe të ndryshme? Po, kalvinizmi nuk ishte luterianizëm, edhe pse të dyja i përndoqën anabaptistët. Protestantizmi pësoi disa fraksione rivale, për të mos thënë gjë për miliona të krishterë të vërtetë të cilët nuk hynë kurrë në aleancë me Romën dhe kështu nuk dolën prej saj si “protestantë”. Turma të panumërueshme nga këta besimtarë u martirizuan nga katolikët nëpërmjet nxitjeve të papëve të shumtë për një mijë vjet para se të lindnin Luteri e Kalvini. Prandaj paraqitja e sotme e kalvinizmit si “teologjia e Reformimit”, që mendohet të ketë gjallëruar krishterimin e vërtetë, është një pasaktësi e madhe.

Admiruesit e Xhon Kalvinit citojnë histori të favorshme si prova të ndikimit të perëndishëm që ai dhe teoritë e tij dhanë për ndryshimin e një shoqërie të paperëndishme në një shoqëri që e nderonte Perëndinë. Megjithatë, metodat e tij shpesh jo të krishtera, nuk mund të justifikohen nga asnjë rezultat. Mënyrat e Kalvinit, ashtu siç tashmë kemi parë, nuk mund të justifikohen as nga fakti që torturat, burgosja dhe ekzekutimi janë përdorur nga Luteri, nga papët dhe klerikët katolikë për të detyruar pikëpamjet e tyre fetare mbi ata nën pushtetin e tyre. Një ndjekës i vërtetë i Krishtit nuk duhet të përshtatet me këtë botë, por me sjelljen e tij duhet të ndjekë shembullin e Krishtit, pavarësisht në cilën kulturë apo kohë të historisë bën pjesë.

Ndjekësit e Kalvinit mburren se ai ishte interpretuesi më i madh, i cili iu bind Shkrimit në mënyrë të përpiktë si në formulimin e teologjisë së tij, po ashtu edhe në drejtimin e jetës së tij. Sipas tyre, Kalvini “ishte i gatshëm të shkëputej prerazi me traditën atje ku ajo binte në kundërshtim me Fjalën e Perëndisë” [53]. Në të njëjtën kohë, ai mbrohet me justifikimin se ai thjesht po përshtatej me traditat e vendosura për shumë kohë nga Roma, të cilat filluan me Konstandinin. Skoti (Scott) thotë: “Në vitet e hershme të Reformimit, censurimi i sjelljes dhe i moralit mbeti një pjesë e rrënjosur dhe e pranuar e rregullave policore ekzistuese të vjetra jo vetëm në Gjenevë, por në gjithë Evropën” [54].

Kjo është e vërtetë. Këto frenime i dekurajuan përpjekjet rebele për të lënë “klasën” e tyre etj. Por ky nuk ishte ai krishterimi që u mësua dhe u ilustrua nga Krishti dhe apostujt e Tij.

Nuk ka arsye për të mbrojtur sjelljen e Kalvinit me anë të Shkrimit. Vërtet, ai ishte i dashur dhe dashamirës ndaj atyre që ishin të një mendimi me atë. Vërtet, ai u mpak dhe e shkurtoi jetën e tij përmes vizitimit të të sëmurëve, duke u kujdesur për tufën dhe duke predikuar vazhdimisht. Por në trajtimin e tij ndaj atyre që nuk ishin të një mendimi me të, ai jo vetëm që nuk i ndoqi, por edhe nuk i respektoi si mësimet ashtu edhe shembullin e Krishtit dhe të apostujve të Tij.

Dëshpërimi i “perëndishmërisë” së detyruar

Fatkeqësisht, pavarësisht nga kërcënimet dhe torturat, Gjeneva e Kalvinit nuk ishte një qytet aq i drejtë sa ç’duket nga tregimi i historive të zgjedhura optimiste. Të dhënat që mbijetuan nga Këshilli i Gjenevës zbulojnë një qytet shumë të ngjashëm me pjesën tjetër të botës nga ajo që pëlqejnë të pohojnë admiruesit e Kalvinit. Këto dokumente zbulojnë “një përqindje të lartë të fëmijëve të paligjshëm, foshnjave të braktisura, martesave të detyruara dhe vendimeve me vdekje” [55]. Thjeshtra dhe dhëndri i Kalvinit ishin midis shumë vetëve të dënuar për tradhti bashkëshortore [56]. Kalvini bëri më të mirën, por dështoi. Ai nuk qe i zoti të krijonte midis mëkatarëve shoqërinë ideale – atë Qytetin e Perëndisë sipas Agustinit – të cilën ai e kishte parafytyruar kur shkroi [veprën] e tij “Parimet”.

Kalvinistët mësojnë se i pashpëtuari plotësisht i shthurur mund t’i përgjigjet Perëndisë vetëm me mosbesim, rebelim dhe kundërshtim. Uajti shpjegon: “Njerëzit e parilindur që janë armiq të Perëndisë sigurisht që i përgjigjen Perëndisë: në një mënyrë tërësisht negative” [57]. Nëse është kështu, nga vetë teoria e tij, përpjekjet e Kalvinit në Gjenevë ishin caktuar të mos shërbenin për asgjë para se të fillonin!

Duke folur për pjesën më të madhe të kalvinistëve, R. C. Sprouli shpjegon se sipas “pikëpamjes së reformuar të paracaktimit, përpara se një person të mund të zgjedhë Krishtin, ai duhet të lindë sërish” [58] përmes një veprimi sovran nga Perëndia. Si mund të ishte Kalvini i sigurt që Perëndia e kishte bërë këtë vepër në zemrat e tërë banorëve të Gjenevës? Nëse Perëndia nuk kishte paracaktuar çdo qytetar të Gjenevës për shpëtim, atëherë Kalvini ishte në gabim duke u përpjekur që t’i detyronte ata drejt një modeli të krishterë. Megjithatë, detyrimi, madje edhe përmes forcës, ishte një pjesë përbërëse e sistemit të praktikuar nga vetë Kalvini dhe pasuesit e tij të drejtpërdrejtë.

Nëse kalvinistët sot nuk e miratojnë një sjellje të tillë, a nuk mund të jetë ai kalvinizmi që prodhoi një tirani të tillë i gabuar edhe në pika të tjera?

Sa “të zgjedhur” kishte një Gjenevë? Ashtu siç tregon Xhej Adamsi (Jay Adams), askush, as vetë Kalvini, nuk mund ta dinte. Kalvinizmi nuk ka asnjë shpjegim se si mund të jenë identifikuar me siguri të zgjedhurit midis hipokritëve të cilët vepruan ashtu sikur të ishin midis të zgjedhurve duke u sjellë mirë, por që vepruan kështu vetëm nga frika e pasojave të përkohshme. Pavarësisht nga përpjekjet e shumta të Kalvinit, nëse Perëndia (sipas doktrinës së Kalvinit) nuk e kishte zgjedhur çdo qytetar të Gjenevës për shpëtim (dhe siç duket Ai nuk i ka zgjedhur të gjithë), atëherë e keqja prapë do të vazhdonte – edhe pse jo aq dukshëm sa në qytetet e tjerë të asaj kohe.

Duke konsideruar të dhënat e turpshme të dështimit të Kalvinit, mund të habitemi se përse rindërtimtarët e sotëm, të cilët mbështetin të njëjtën dogmë, njëkohësisht besojnë se do të jenë në gjendje të diktojnë jetesën e drejtë në të gjitha kombet, ose, pse vazhdojnë ungjillorët të lavdërojnë Kalvinin, shtypësin e Gjenevës.

Servetusi: Kryeheretiku

Miguel Serveto, njeriu i njohur për botën si Mikael Servetusi (Michael Servetus), lindur në Villanova më 1511, “zbuloi qarkullimin pulmonar të gjakut – kalimin e gjakut nga barkushja e djathtë e zemrës përgjatë arteries pulmonare në dhe përmes mushkërive, pastrimin e saj me anë të ajrimit, dhe kthimin e saj përmes venës pulmonare në barkushen e majtë të zemrës”. Ai ishte në njëfarë mënyrë “pak më i mençur se njeriu mesatar i asaj kohe”, duke shpallur fundin e botës ku “kryeengjëlli Mikael do të udhëhiqte një luftë të shenjtë kundër antikrishtëve papnorë dhe gjenevas” [59].

Pa dyshim, ai ishte një heretik brutal përçartjet e të cilit rreth Krishtit pasqyronin një kombinim të islamit e të judaizmit, [dy fe] të cilat e intriguan atë. Megjithatë, ai e kishte mirë për disa gjëra: që Perëndia nuk i paracakton shpirtrat për në ferr dhe se Perëndia është dashuri. Idetë e tij të tjera mizore mund të kishin kaluar pa u vënë re nëse nuk do t’i kishte botuar dhe nëse nuk do të ishte përpjekur t’i detyronte ato ndaj Kalvinit dhe predikuesve të tjerë në Gjenevë me përçartje agresive, përçmuese dhe blasfemuese. Fakti që Servetusi e titulloi njërën prej veprave të tij të botuara “Dëmshpërblimi i krishterimit” mund të merret vetëm si një fyerje e qëllimshme vetjake nga autori ndaj [veprës] “Parimet e fesë së krishterë”.

Servetusi i shkroi Kalvinit të paktën tridhjetë letra të papëlqyeshme, të cilat do ta kenë acaruar këtë të fundit shumë. Më 13 shkurt 1546 Kalvini i shkruan Farelit: “Servetusi më ka dërguar një vëllim të madh me përçartjet e tij. Nëse do ta lejoj, ai do të vijë këtu, por unë nuk do të jap fjalën time, sepse nëse ai vjen, nëse autoriteti im ka peshë, nuk do të lejoj që të dalë i gjallë prej këtej” [60]. Servetusi gaboi duke kaluar përmes Gjenevës shtatë vjet më vonë gjatë rrugës së tij për në Naples dhe u njoh kur shkoi në kishë (mbase nga frika e arrestimit për mosfrekuentim) nga dikush që pa përtej maskimit të tij dhe njoftoi Kalvinin, i cili urdhëroi të arrestohej.

Torturat dhe djegia e Servetusit

Në fillim të gjykimit, që zgjati dy muaj, Kalvini i shkroi Farelit: “Shpresoj që t’i jepet dënimi me vdekje” [61]. Siç duket, nëse Perëndia ku dikush beson i paracakton miliarda [njerëz] në ferrin e zjarrtë (kur të gjithë këta Ai mund t’i shpëtojë), atëherë të djegësh në turrën e druve një heretik plotësisht të shthurur duket krejt e butë dhe lehtësisht e justifikueshme. Megjithatë kjo logjikë duket se u ka dalë disi nga mendja shumë të krishterëve ungjillorë sot, të cilët e admirojnë këtë njeri dhe e quajnë veten kalvinistë.

Padia, e drejtuar nga avokati Kalvin, përmbante tridhjetë e tetë akuza të mbështetura me citime nga shkrimet e Servetusit. Kalvini doli vetë në gjyq si paditësi dhe si “dëshmitari kryesor për akuzën” [62]. Raportet vetjake të Kalvinit në gjyq përkonin me përçartjet e Servetusit me epitete të tilla si “qeni i palarë fshiu surratin e tij […] kopuku besëthyes fëlliq çdo faqe me përçartje të paperëndishme” etj [63].

Këshilli i Gjenevës u këshillua me kishat e tjera protestante të Zvicrës dhe gjashtë javë më vonë erdhi përgjigjja e tyre: Servetusi duhej të dënohet, por jo të ekzekutohet. Megjithëkëtë, nën udhëheqjen e Kalvinit, ai u dënua me vdekje me dy padi për herezi: unitarianizëm (refuzim i Trinisë) dhe refuzimin e pagëzimit të foshnjave. Duranti na jep hollësitë e llahtarshme:

Ai kërkoi që t’i pritej koka dhe jo të digjej; Kalvini ishte i mendimit t’ia plotësonte kërkesën, por Fareli i moshuar […] e qortoi për një tolerancë të tillë; dhe Këshilli votoi që Servetusi të digjej i gjallë.

Dënimi u zbatua të nesërmen në mëngjes, më 17 tetor 1553…. Gjatë rrugës [drejt djegies] Fareli i kërkoi Servetusit të kërkonte mëshirën hyjnore duke rrëfyer krimin e herezisë; sipas Farelit njeriu i dënuar u përgjigj: “Nuk jam fajtor, nuk e meritoj vdekjen”; dhe iu lut Perëndisë të falte paditësit e tij. Atë e mbërthyen në një dru me zinxhirë hekuri dhe libri i tij i fundit iu lidh përbri. Kur flakët i mbërritën në fytyrë, ai bërtiti në agoni. Pas një gjysmë ore djegieje ai vdiq [64].

Kalvini e paditi Servetusin për “argumente të çuditshme” kundër pagëzimit të foshnjave. Por kundërshtimet kryesore të fundit (pavarësisht nga gabimet e tij të tjera) ishin, në fakt, plotësisht të drejta. Përgjigjja tallëse e Kalvinit, e shfajësuar nga ai “ton therës e tallës i përqeshjes që nuk do të lërë kurrë” [65], përmblidhet si vijon:

Servetusi [argumenton] se asnjë njeri nuk mund të bëhet vëllai ynë veç nëpërmjet Frymës së birësimit […] veçse të jetë akorduar nga dëgjimi i besimit…. Cili do të supozojë […] se [Perëndia] nuk mund t’i shartojë foshnjat me Krishtin përmes ndonjë metode tjetër të fshehtë…? Përsëri ai kundërshton, se foshnjat nuk mund të […] lindin me anë të fjalës. Por atë që e kam thënë shumë herë e përsërit tani […] Perëndia përdor metodat e tij të rilindjes […] për t’ia përkushtuar foshnjat vetes dhe t’i pranojë ata me anë të një simboli të shenjtë… Rrethprerja ishte e zakonshme për foshnjat para se të arrinin të kuptonin…. Pa dyshim që plani i Satanit në sulmin ndaj pedobaptizmit [pagëzimit të fëmijëve të vegjël] me tërë forcën e tij është të […] zhdukë, atë dëshmi të hirit hyjnor […] të cilët që nga lindja e tyre janë […] pranuar nga ai si fëmijët e tij… [66].

Pavarësisht nga pikëpamjet e tij të tjera të rreme, Servetusi kishte të drejtë për kundërshtimet e tij ndaj pagëzimit të foshnjave dhe, për sa i përket kësaj, u dogj në turrën e druve për një besim biblik që kundërshtonte herezinë e Kalvinit të rilindjes së foshnjave me anë të pagëzimit, që praktikohet në shumë kisha kalviniste edhe sot e kësaj dite.

Përpjekjet e shfajësimeve të dështuara

Shumë përpjekje janë bërë nga ndjekësit e tij të sotëm për të shfajësuar Kalvinin për vdekjen mizore e të paarsyeshme të Mikael Servetusit. Thuhet se Kalvini e vizitoi atë në burg dhe se iu lut të tërhiqej. Në të njëjtën kohë, gatishmëria e Kalvinit që Servetusit t’i pritej koka në vend që të digjej në turrën e druve nuk ishte domosdoshmërisht e shtyrë nga mirësia, por qe një përpjekje për të kaluar përgjegjësinë te autoritetet civile. Prerja e kokës ishte ndëshkimi për krimet civile; djegia në turrën e druve ishte për herezi. Megjithatë, paditë ishin qartësisht teologjike, jo civile, dhe u paraqitën nga vetë Kalvini.

Autoritetet civile vepruan vetëm me urdhër të kishës. Sipas ligjeve të Gjenevës, Servetusi, duke qenë një udhëtar që po kalonte përmes [qytetit], duhej të dëbohej nga qyteti, e jo të ekzekutohej. Por ishte pikërisht herezia e tij që i solli ndëshkimin – dhe kjo vetëm sepse Kalvini u mëshoi padive. Kalvini bëri saktësisht atë që kërkonte pikëpamja e tij për Perëndinë, duke i qëndruar besnik asaj që i kishte shkruar Farelit shtatë vjet më parë.

Këtu përsëri, mbi shpatullat e Kalvinit, shohim atë hijen e gjatë të Agustinit. Kalvini, për të justifikuar veprimet e tij, përdori të njëjtin interpretim të shtrembëruar të Llukës 14:23 që kishte përdorur Agustini. Frendi thotë: “Rrallë ka ndodhur që fjalëve të ungjillit t’u jepet një domethënie kaq e paparashikueshme” [67]. Farari shkruan:

Atij [Agustinit] i takon […] mbi të gjithë fryma e hidhur e urrejtjes dhe e përndjekjes teologjike. Shkrimet e tij u bënë Bibla e inkuizicionit. Emri i tij u citua – dhe a mund të kishte një Nemisis më të tmerrshme për gabimet e tij? – për të justifikuar vrasjen e Servetusit [68].

Pati po ashtu brohoritje të mëdha nga katolikët dhe protestantët për djegien e Servetusit. Inkuizicioni në Vjenë dogji imazhin e tij. Melanktoni (Melanchthon) i shkroi Kalvinit një letër në të cilën ai e quan djegien “një shembull të perëndishëm dhe të paharruar për të gjitha brezat e ardhshëm” dhe falënderoi “Birin e Perëndisë” për “ndëshkimin e drejtë të këtij njeriu blasfemues”. Të tjerë, megjithatë, nuk ishin të një mendjeje; dhe Kalvini u bë shënjestra e kritikës.

Shumë që jetuan në kohën e Kalvinit e kuptuan ligësinë e përdorimit të forcës për të përparuar “krishterimin”. Miratimi i plotë mungonte edhe midis miqve më të ngushtë të Kalvinit [69]. Duke qortuar Kalvinin për djegien e Servetusit, kancelari Nikolas Cyrkinden (Nicholas Zurkinden), një gjykatës, tha se shpata ishte e papërshtatshme për të diktuar besimin [70]. Kalvini, pavarësisht nga qortime të tilla, nguli këmbë se shpata civile duhet ta mbajë besimin të pastër. Sjellja e tij ishte në përputhje me refuzimin e tij të dashurisë së Krishtit ndaj të gjithëve dhe mohimin e zgjedhjes njerëzore për të besuar ungjillin.

Vetëshfajësimet e Kalvinit

Disa kritikë argumentuan se djegia e Servetusit vetëm sa do t’i nxiste katolikët e Francës të bënin të njëjtën gjë me hajugunotët (70.000 do të vriteshin brenda një nate më 1572). Kalvini, i acaruar nga një kundërshtim i tillë, në shkurt të 1554 botoi një pamflet që iu drejtohej kritikëve të tij: “Mbrojtje ortodokse e besimit të Trinisë së shenjtë kundër gabimeve kolosale të Mikael Servetusit”. Ai argumentoi se të gjithë ata që kundërshtojnë të vërtetën e Perëndisë janë më të këqij se vrasësit, sepse vrasja vret vetëm trupin, ndërsa herezia dënon shpirtin për tërë përjetësinë (a ishte kjo më keq se paracaktimi i Perëndisë për dënim të përjetshëm?) dhe se Perëndia i ka udhëzuar qartë të krishterët që t’i vrasin heretikët dhe madje të shkatërrojnë me shpatë çdo qytet që braktis besimin e vërtetë:

Kushdo që mendon se është gabim që heretikët dhe blasfemuesit të ndëshkohen [me vdekje] e bën veten një bashkëpunëtor në krimin e tyre…. Është Perëndia Ai që flet dhe është e qartë se çfarë ligji do të ruante Ai në Kishë madje deri në fund të botës […] që të mos kursejmë as sojin as gjakun e ndokujt, dhe që të harrojmë tërë njerëzimin kur bëhet fjalë për të luftuar për lavdinë e Tij [71].

Historiani R. Tudor Xhonsi (R. Tudor Jones) pohon se ky pamflet, të cilin Kalvini e shkroi në mbrojtje të djegies së Mikael Servetusit, “është Kalvini në gjendjen më rrëqethëse […] aq frikësues në mënyrën e tij sa pamfleti i Luterit kundër fshatarëve rebelë” [72]. Tetë vjet më vonë, Kalvini vazhdonte të mbronte vetveten kundër kritikës dhe përkrahte djegien e heretikëve. Në një letër të vitit 1561 drejtuar Markis de Poet (Marquis de Poet), kryekujdestar i mbretit të Navarres, këshillon ashpër:

Mos harro të heq qafe nga vendi ata kopukë të zellshëm të cilët i nxitin njerëzit të revoltohen kundër nesh. Përbindësha të tillë duhet të shfarosen, ashtu siç kam shfarosur spanjollin Mikael Servetus [73].

Një vit më vonë (ose dy vjet para se të vdiste), Kalvini justifikon përsëri vdekjen e Servetusit, kur në të njëjtën kohë pranon se ishte përgjegjës: “Dhe çfarë krimi bëra unë nëse Këshilli ynë me nxitjen time […] i mori hakun për blasfemitë të tij të neveritshme (theksimi i shtuar)?” [74].

Kalvinistët sot ngulin akoma këmbë duke nxjerrë justifikim pas justifikimi për të shfajësuar heroin e tyre. Megjithëkëtë, edhe një kalvinist i patundur si Uilliam Kaningami (William Cunningham) shkruan:

Nuk mund të vihet në dyshim se Kalvini që më parë, në atë kohë dhe më pas ngjarjes, miratoi dhe justifikoi haptazi shkaktimin e vdekjes [së Servetusit] dhe mori përsipër përgjegjësinë e veprimit [75].

A i përshtatet jeta e krishterë kulturës?

Sot mbështetësit e Kalvinit ankohen: “Asnjë udhëheqës i krishterë nuk është kritikuar kaq shpesh nga kaq shumë veta. Dhe pikat e zakonshme për këtë dënim janë ekzekutimi i Servetusit dhe doktrina e paracaktimit” [76]. Në fakt, Servetusi ishte njëri prej shumë viktimave të tillë të kalvinizmit që të çon në një përfundim të tillë. Zakonisht mbrojtësit nxjerrin si justifikim [mbrojtjen] se ajo që bëri Kalvini ishte një praktikë e zakonshme dhe se ai duhet të gjykohet sipas standardeve të asaj kohe. Po a nuk duhet të ngrihen “krijesat e reja në Krishtin Jezus” më lart se traditat e kulturës së tyre dhe momenteve të tyre në histori? Sigurisht që po!

Sovraniteti i Perëndisë që kontrollon dhe shkakton çdo gjë që ndodh është thelbi i kalvinizmit. Kalvinisti i patundur C. Greg Singeri pohon se “madhështia e fshehtë e teologjisë së Kalvinit qëndron në të kuptuarit e tij të mësimit biblik për sovranitetin e Perëndisë” [77]. A mund të ketë besuar me të vërtetë Kalvini se ai ishte vegla e Perëndisë që ishte zgjedhur nga përjetësia për të detyruar, për të torturuar dhe për të vrarë në mënyrë që t’i diktonte qytetarët e Gjenevës drejt një sjelljeje që Perëndia e kishte paracaktuar dhe që do ta realizonte?

Kalvini është brohoritur si një shembull i perëndishëm i cili e ka mbështetur teologjinë dhe veprimet e tij vetëm sipas Shkrimeve. Por pjesa më e madhe e asaj që ai bëri qe jobiblike deri në ekstrem, edhe pse në përputhje me teologjinë e tij. A nuk është ky fakt një arsye e mjaftueshme për të shqyrtuar me kujdes kalvinizmin sipas Shkrimeve? Fakti që papa dhe Luteri u bashkuan në një aleancë jo të shenjtë me udhëheqësit civilë për të burgosur, për të fshikulluar, për të torturuar dhe për të vrarë kundërshtarët në emrin e Krishtit nuk e justifikon Kalvinin. A nuk është e mundur që një pjesë e teologjisë së Kalvinit të ketë qenë po aq jobiblike sa parimet që drejtuan sjelljen e tij? Uilliam Xhonsi (William Jones) pohon:

Dhe në lidhje me Kalvinin, është treguar, se […] tipari më i urryer në tërë karakterin shumëformësh të papizmit iu ngjit atij gjatë jetës – dua të them, fryma e përndjekjes [78].

A nuk është vetëm Krishti standardi i ndjekësve të Tij? Dhe a nuk është Ai gjithmonë i njëjti, i pandryshueshëm nga koha ose kultura? Si mund të dënohen papët (dhe me të drejtë) për të keqen që bënë nën flamurin e kryqit, ndërsa Kalvini justifikohet edhe pse ka bërë të njëjtën gjë, edhe pse në një shkallë më të ulët? Pjesët e mëposhtme janë vetëm dy midis shumë të tjerave që dënojnë Kalvinin:

• Kurse dituria që vjen nga lart, më së pari është e pastër, pastaj pajtuese, e butë, e bindur, plot mëshirë dhe fryte të mira, e paanshme dhe jo hipokrite (Jakobi 3:17).
• Ai që thotë se qëndron në të [Krishtin], duhet të ecë edhe vetë sikurse ka ecur ai [Krishti] (1 Gjonit 2:6).

Mund të habitemi se si kaq shumë udhëheqës të krishterë vazhdojnë edhe sot të lavdërojnë një njeri sjellja e të cilit nuk përkon fare me shembullin biblik të pasqyruar më sipër.

« Lidhja e habitshme katolike e kalvinizmit

 Arminiusi, Dorti, Uestminsteri dhe pesë pikat »