---

ÇFARË DASHURIE ËSHTË KJO?

KALVINIZMI DHE DEBATET rreth tij i kanë vënë protestantët përballë njëri-tjetrit për më shumë se katërqind vjet.

Sigurisht, i tërë ky debat në kishë i ka fillesat shumë kohë para Xhon Kalvinit, te Agustini, te Pelagiusi dhe të tjerë. Aurelius Agustini lindi më 13 nëntor 354, në Tagaste, një qytet i vogël afër kufijve lindorë të Algjerisë së sotme. I ati ishte zyrtar roman dhe pagan; e ëma, Monika, ishte e krishterë. Më 386, pas studimeve në filozofi, juridik dhe letërsinë e vjetër greke (ai u frymëzua shumë nga Platoni), një vit si mësues i gramatikës, dhe një karrierë të shkurtër si orator, Agustini përqafoi krishterimin. Ai u fut në atë që në thelb mund të quhet kisha katolike e asaj kohe dhe krijoi një manastir, të cilin e zhvendosi në Hipo të Afrikës, duke u caktuar peshkop atje. I quajtur zakonisht ati i doktrinave të mëdha të katolicizmit roman, Agustini, ashtu siç do të shohim, ndikoi së tepërmi filozofët e mëvonshëm dhe madje ushtron një ndikim të fortë midis ungjillorëve edhe sot, ku një pjesë e madhe [e këtij ndikimi] vjen përmes kalvinizmit.

Edhe pse kisha katolike romane nuk kishte marrë formën dhe fuqinë e saj të sotme, po hidheshin themelet ku Agustini luajti një rol kryesor. Ndërkohë, më 27 shkurt 380 «Vendimi i perandor Gracianit, Valentiniani II dhe Teodosiusi I» shpallte:

Ne i urdhërojmë ata që ndjekin këtë doktrinë të marrin titullin e të krishterëve katolikë, por të tjerët i gjykojmë si të marrë, përçarës dhe meritojnë të pësojnë fatkeqësinë e mësimit heretik, dhe as nuk duhet të marrin asambletë e tyre emrin e kishave. Ata duhet të ndëshkohen jo vetëm me anë të ndëshkimit hyjnor, por edhe me anë të masave tona, të cilat i kemi vendosur në përputhje me frymëzimin hyjnor [1].

Lindur në Angli afër fundit të shekullit të katërt, Pelagiusi, pasi u bë i rëndësishëm pas rënies së Romës në gushtin e [vitit] 410, u detyrua të arratisej në Afrikën e Veriut. Atje ai u fut në konflikt të hapur me Agustinin për pikëpamjet e tij se kishte patur qenie të pamëkatë para Krishtit dhe se ishte e mundur përmes përpjekjeve njerëzore, me ndihmën e hirit, që kushdo të jetonte përmbi mëkatin. Ai pohonte se Adami ishte i vdekshëm kur u krijua dhe se mëkati i tij nuk solli vdekjen ndaj [tërë] njerëzimit, por preku vetëm atë. Si pasojë, fëmijët lindin në të njëjtën gjendje me Adamin para se të mëkatonte. Gjithashtu, që veprat e mira ishin thelbësore për shpëtimin, sidomos për të pasurit që t’ua jepnin pasurinë e tyre të varfërve për të ndikuar në shndërrimin moral të shoqërisë, të cilën e mendonte të mundshme. Ai e konsideronte shprehjen «na fal fajet tona» si një lutje që përfshinte përulësinë e rreme dhe të papërshtatshme për të krishterët, duke qenë se mëkati nuk domosdoshmëri por për faj të vetë njeriut.

Gjysmëpelagianizmi u zhvillua disa vjet më vonë nga një murg francez, Xhon Kasianusi, i cili e ndryshoi pelagianizmin duke mohuar pikëpamjet e tij ekstreme të meritës njerëzore dhe duke pranuar domosdoshmërinë e fuqisë së Frymës së Shenjtë, por duke ruajtur besimin se njeriu mund të bëjë të mirën, se ai mund t’i rezistojë hirit të Perëndisë, se ai duhet të bashkëpunojë në zgjedhje, ka vullnetin të zgjedhë midis të mirës dhe të keqes dhe mund të humbë shpëtimin. Ata që refuzojnë kalvinizmin zakonisht akuzohen se përkrahin gjysmëpelagianizmin, i cili është një etiketim i gjerë dhe zakonisht i pavërtetë. Etiketime të tilla mund të jenë çorientuese, përfshi titullin «kalvinist», për shkak të shumë hijeve e larmisë së kalvinizmit.

Edhe pse duke pranuar përgjithësisht se Agustini qe burimi i pjesës më të madhe të asaj që mësoi Kalvini, kalvinistët janë në mospërputhje midis tyre për sa i përket përbërjes së saktë të kësaj doktrine. As vetë Kalvini nuk do të pajtohej plotësisht me shumë prej ndjekësve të tij sot. Përpjekje janë bërë në faqet që vijojnë të citohen ata që përfaqësojnë pikëpamjen e tashme midis pjesës më të madhe të kalvinistëve.

Megjithatë, edhe po të mos marrim parasysh kundërshtimin gjithnjë e në rritje, Xhon Kalvini ia vlen të studiohet për shkak të ndikimit të madh që ka patur, dhe vazhdon të ketë, në botën e krishterë. Reformatori skocez, Xhon Noksi, të cilit i atribuohet themelimi i kishës presbiteriane, kaloi disa vjet në Gjenevë dhe e solli kalvinizmin në Skoci dhe në lëvizjen presbiteriane. Daniel Gerdesi (Daniel Gerdes) ka thënë: «Lodhjet e Kalvinit ishin aq të dobishme për kishën e Krishtit saqë zor se gjen ndonjë departament të botës së krishterë pa ato» [2]. Është thënë se «askush në historinë e Kishës nuk është admiruar e tallur, dashur e urryer, bekuar e mallkuar më tepër» [3]. Vansi pohon se «ndikimi i jashtëzakonshëm i Kalvinit në krishterim mbetet akoma për t’u kuptuar». Ai vazhdon duke iu referuar atyre

[…] institucioneve dhe organizatave të tilla si «Kolegji Kalvin», «Seminari Kalvin», «Revista Teologjike Kalvin», «Kongresi Ndërkombëtar për Kërkimet e Kalvinit», «Shoqëria Përkthyese Kalvin», «Fondacioni Kalvin» dhe «Qendra H. Henry Meeter për Studimet e Kalvinit», e cila përmban mbi 3.000 libra dhe 12.000 artikuj rreth Kalvinit. Pjesa më e madhe e shkrimeve të Kalvinit janë akoma të disponueshme sot, gjë e cila është një akt heroik duke konsideruar se ai jetoi 400 vjet më parë. Ekzistojnë mbi 2.000 predikime të Kalvinit, ndërsa veprat e plota të Kalvinit zënë pesëdhjetë e nëntë vëllime në «Corpus Reformatorum». Studentët e kolegjeve e seminareve si në shkollat presbiteriane ashtu edhe të reformuara kanë mundësinë të kryejnë një kurs të tërë rreth Kalvinit. Për më tepër, fama e Kalvinit përmendet në çdo fjalor, enciklopedi dhe libër historie, si të shenjtë ashtu edhe laik [4].

Ç’pjesë zë Kalvini në kalvinizëm?

Një përpjekje që bëhet nga shumë kalvinistë sot është që ta shkëpusin Kalvinin nga kalvinizmi, për shkak të origjinës së tij [të kalvinizmit] më të hershme në Agustinin dhe Biblën e Vulgatës Latine. Veç kësaj, të pesë pikat e kalvinizmit u vunë në një rend të caktuar vetëm pas Sinodit të madh të Dortit, pra, mbi pesëdhjetë vjet pas vdekjes së Kalvinit. Ironike, por kjo deklaratë doli veçanërisht si një shprehje e kundërshtimit të pesë pikave të arminianizmit. Megjithëkëtë, ky sistem mendimi vazhdon të njihet kudo si «kalvinizëm». Lorein Boetneri thotë: «Ishte Kalvini ai që e shtjelloi këtë sistem mendimi teologjik me një qartësi e theks të tillë logjik që qysh atëherë ka mbajtur emrin e tij» [5]. Ashtu siç do të shohim në kapitullin që vijon, pranohet nga Kustansi se nga ka ardhur [kjo doktrinë], i cili thotë se Agustini ishte «mbase i pari pas Palit që e kuptoi shthurjen totale të njeriut» [6]. Farari (Farrar) pranon: «Atij [Agustinit] […] [i] takon doktrina e tepruar e shthurjes totale të njeriut…» [7].

Pavarësisht nga origjina dhe zhvillimi i tij i gjatë e i ndryshuar, termi «kalvinizëm» mbetet si identifikimi i përdorur zakonisht. Siç thotë Engelsma, duke folur në përputhje me pjesën dërrmuese të kalvinistëve: «Ishte Kalvini ai që i zhvilloi këto të vërteta, në mënyrë sistematike dhe të plotë; dhe, për këtë arsye, ato morën emrin nga ai» [8]. B. B. Uorfildi pohon: «Ishte ai që i dha lëvizjes ungjillore një teologji» [9]. Timote Xhorxhi (Timothy George) shkruan se ishte Kalvini i cili «paraqiti më qartësisht dhe mjeshtërisht se çdokush tjetër para tij elementet thelbësore të teologjisë protestante» [10]. R. Tudor Xhonsi (R. Tudor Jones) e quan veprën «Parimet» të Kalvinit «një prej veprave themelore të teologjisë së krishterë […] mendimi i tij duhej të ishte forca shtytëse pas ndryshimeve revolucionare në disa vende të Evropës» [11]. Edvin H. Palmeri shpreh një admirim për Kalvinin që duket se bëhet edhe më i fortë midis ndjekësve të tij:

Emri kalvinizëm është përdorur shumë, jo sepse Kalvini ishte mësuesi i parë apo i vetëm, por, për shkak të një heshtje të gjatë në Mesjetë, ai ishte shpjeguesi më gojëtar dhe sistematik i këtyre të vërtetave. Megjithatë, për rishtarin u duk sikur Kalvini i shpiku ato [12].

Sigurisht, kalvinistët janë të bindur se vetë Bibla është burimi i vërtetë i këtij sistemi fetar. C. H. Spërxhëni ka thënë: «Nuk besoj asgjë për shkak se e ka mësuar Kalvini, por sepse i kam gjetur mësimet e tij në Fjalën e Perëndisë [13]. […] Ne mbështetim dhe pohojmë gjithnjë e më tepër se e vërteta të cilën Kalvini e predikoi ishte e vërteta të cilën apostulli Pal ka shkruar kohë më parë në letrat e tij të frymëzuara dhe e cila është zbuluar edhe më qartë në predikimin e vetë Zotit tonë të bekuar» [14].

Me dorë në zemër ne nuk pajtohemi me këtë predikues të madh. Sigurisht, Spërxhëni duhet të merrte e të zgjidhte cilin prej besimeve të Kalvinit duhet të përkrahte. Në fakt, ashtu siç do ta shohim, sidomos në vitet e tij të fundit, Spërxhëni bëri pohime që ishin në konflikt të drejtpërdrejtë me kalvinizmin. Mesazhi i tij i preferuar, ai në të cilin tha që kishin shkuar te Krishti më tepër njerëz në krahasim me të tjerët, është kritikuar nga shumë kalvinistë si arminian!

Ç’pjesë zë katolicizmi në kalvinizëm?

Në faqet që vijojnë do të dokumentojmë se lavdërimi i madh i vënë mbi Kalvinin si një interpretues i madh është vënë në mënyrë shumë të gabuar. Ai mësoi shumë gjëra që qenë plotësisht të gabuara dhe të cilat shumë prej ndjekësve ungjillore të sotëm as nuk i dinë ose as nuk duan t’i dinë. Ka shumë gabime serioze në shkrimet e Kalvinit: pagëzimi i foshnjave, rilindja me anë të pagëzimit, dënimi për kënaqësinë e Perëndisë, detyrimi i doktrinës me anë të shpatës laike etj.

Vetëm për arsye të këtyre doktrinave, ekspertiza e Kalvinit si një interpretues i shquar i Fjalës së Perëndisë është e dyshimtë. Një pjesë dërrmuese e mësimeve të tij pranohet sot në katolicizmin roman. Le të justifikojnë ata ungjillorë që e lavdërojnë Kalvinin si tërësisht biblik, për shembull, këtë pjesë nga vepra e tij «Parimet»:

Besoj në kishën e shenjtë katolike […] nga e cila rrjedh heqja e përjetshme e mëkateve dhe rivendosja e plotë e jetës së përjetshme. [15] Por meqë qëllimi ynë është të flasim për kishën e dukshme, le të mësojmë, nga titulli i saj i vetëm Mëmë, se sa e dobishme, jo vetëm kaq, por edhe sa e domosdoshme është njohja e saj, meqë nuk ka asnjë mjet tjetër për të hyrë në jetë derisa ajo të na ngjizë në bark dhe të na lindë, derisa ajo të na ushqejë me gjirin e saj, dhe, shkurtimisht, të na mbajë nën përgjegjësinë dhe qeverisjen e saj, derisa, të zhveshur nga mishi vdekatar, të bëhemi si engjëjt […]. Për më tepër përtej kufirit të kishës nuk mund të shpresohet asnjë falje e mëkateve, as shpëtimi, ashtu siç kanë dëshmuar Isaia e Joeli (Isaia 37:32, Joeli 2:32) […]. Kështu që braktisja e kishës është gjithmonë fatale [16].

Sigurisht, me «kishën katolike» ai nuk nënkuptonte kishën katolike romane, por kishën e vërtetë universale. Megjithatë, askund në Shkrim kisha nuk quhet «Mëmë» apo t’i atribuohet se jemi ngjizur në barkun e saj për një jetë frymërore. Gjithashtu nuk referohet kisha e vërtetë si mjeti «për të hyrë në jetë» apo për faljen e mëkateve. Kalvini thjesht po pasqyron dogmat që i përvetësoi si një katolik roman gjatë njëzet e katër viteve të para të jetës së tij, dhe sidomos përmes shkrimeve të Agustinit, më të madhit të të gjithë katolikëve.

Për sa i përket Isaia 37:32 si dhe tërë librit të Joelit, të paktë janë studentët e Biblës që do të bëjnë një zbatim të tillë për kishën. Isaia i referohet mbetjes së Izraelit që arratiset nga mali Sion gjatë gjykimit të ardhshëm, ndërsa Joeli mbetjes që ruhet në Sion. Edhe sikur dikush të barazonte në mënyrë të gabuar Izraelin me kishën, këto pjesë nuk mbështetin pohimin e Kalvinit.

Sigurisht, duke u bërë protestant, Kalvini refuzoi papizmin si përfaqësues të kishës së vërtetë. Ai pohoi që, «në refuzimin e pjesëmarrjes fatale në paudhësi të tilla, nuk kemi rrezik të ndahemi nga kisha e Krishtit» [17].

Megjithëkëtë, duke e dënuar katolicizmin si të rremë, ai tërhoqi në protestantizëm shumë prej strukturës dhe pikëpamjeve të tij të rreme, si: pagëzimi i foshnjave, klerikë me një pushtet të veçantë si dhe efektshmërinë e sakramenteve që kryen vetëm nga një kler i tillë. Më shumë për këtë më vonë.

Jeta e hershme dhe konvertimi

Njeriu i njohur sot në tërë botën si Xhon Kalvini, i cilit nderohet përgjithësisht si themeluesi i sistemit të protestantizmit, i cili e mori emrin më vonë, lindi më 10 korrik 1509, në Nojon të Francës, si Zhan Shavini (Jean Chauvin). Familja e tij ishte një familje e devotshme e fesë katolike dhe e shquar në një qytet kishtar që mbizotërohej nga peshkopi vendor dhe priftërinjtë e tij ndihmës. Si sekretar dhe këshilltar ligjor i peshkopit, babai i Zhanit, Geraldi, ishe një pjesëmarrës i brendshëm në një sistem politik të korruptuar e me bazë fetare.

Me një tarafllëk paksa të vjetruar dhe krejt të zakontë, i riu Zhan ishte pjesë e borderosë së kishës [katolike] në moshën dymbëdhjetë vjeçare, duke qëndruar atje për trembëdhjetë vjet – madje edhe një vit pas kthimit të tij të jashtëm në protestantizmin e Luterit. Nga vitet e tij të hershme, Zhani ishte përfituesi i një ortakërie jo të perëndishme midis autoriteteve civile e fetare, të cilët i mbanin njerëzit në skllavëri të përbashkët – një ortakëri e mbizotëruar nga kisha [katolike]. Ky ishte një model të cilin ai do ta zbatonte më vonë si një «protestant» me një efektshmëri edhe më të madhe në Gjenevë të Zvicrës, duke përfshirë sundimin kishtar mbi çështjet civile si edhe përndjekjen dhe madje ekzekutimin e atyre të akuzuar për herezi.

Kur u fut në «Kolegjin de La Marsh» në «Universitetin e Parisit», dashuria e Zhanit për latinishten u pasqyrua në regjistrimin e tij si Johannes Calvinus. Atje ai kaloi orë të tëra të lodhshme duke iu kushtuar në mënyrë maniake studimeve, të cilat patën pasoja të sëmura për shëndetin e tij në vitet e mëvonshme dhe mbase ato ia shkurtuan jetën. Ai njihej për fetarinë e tij të thellë katolike dhe qortimet e hapura që u bënte moralit të miqve të tij.

Krejt papandehur, më 1528, babai i Zhanit, Geraldi, u shkishërua nga kisha katolike. Shumë shpejt pas kësaj, vëllai i Kalvinit, i cili ishte një prift, u shkishërua gjithashtu për herezi. Si rezultat, Geraldi e urdhëroi Zhanin/Johanesin, i cili po studionte për priftëri, në Orlins për studimin e ligjit.

Kalvini shpjegon më vonë: «Babai im kishte patur si qëllim të studioja për teologji që nga fëmijëria ime. Por [meqë] shkencat juridike sillnin gjithandej një fitim shumë të madh për ushtruesit [e këtij profesioni], perspektiva bëri që t’i ndryshonte menjëherë mendja» [18]. Ky kërkim i ri u bë pasioni i të riut dhe mbase hodhi disa prej themeleve për legalizmin që më vonë do të bëhej aq i përhapur në sistemin e teologjisë të zhvilluar prej tij më vonë.

Pasi u diplomua në shkencat juridike më 1531 (më pas do të mbronte doktoratën në këtë drejtim), Zhani, tashmë Johannes (Xhon), u kthye në Paris, u zhyt në një studim të pasionuar të literaturës klasike dhe botoi pjesën e parë të shkrimeve të tij, një ese latine rreth De Klementian e Senekës. Historiani Uill Duranti (Will Durant) thotë se Xhoni, edhe pse akoma një katolik, «dukej i përkushtuar ndaj humanizmit, kur dëgjoi disa predikime të Luterit, të cilat e gjallëruan me guximin e tyre» [19]. Diskutimet e fshehta të debateve të guximshme e futën Kalvinin menjëherë në rrethin e intelektualëve të rinj humanistë, të cilët po nxitnin reformën e kishës bashkë me direktivat e rebelimit të guximshëm të Luterit kundër papës.

Aty nga janari i 1534, edhe pse akoma nuk ishte bërë kryekëput protestant, Kalvini ishte bërë aq i dëgjuar në mbështetjen e ideve të Luterit, saqë e detyruan të arratisej nga Parisi. Duke gjetur strehim në qytetin e Angoulemit, ai filloi të shkruante veprën e tij të vëllimshme «Parimet e fesë së krishterë» (Institutes of the Christian Religion) dhe në mënyrë krejt të mrekullueshme përfundoi botimin e parë e të vogël vitin që vijoi. Boetneri pranon:

Botimi i parë [latin] përmbante një përmbledhje të shkurtër të elementeve thelbësore të sistemit të tij, dhe, duke konsideruar moshën rinore të autorit, ishte një mrekulli e zhvillimit të parakohshëm intelektual. Më vonë u zgjerua sa pesëfishi i madhësisë së origjinalit dhe u botua në frëngjisht, por ai nuk pati kurrë ndonjë largim rrënjësor nga ndonjë prej doktrinave të paraqitura në botimin e parë [20].

Kalvinistët sot shmangin faktin e parehatshëm që në tërë shkrimet e tij të vëllimshme, Kalvini kurrë nuk flet për rilindjen e tij nëpërmjet besimit në Krishtin. Ai e konsideronte veten si të krishterë që nga momenti i pagëzimit të tij si foshnjë në kishën katolike: «[…] në çfarëdo kohe të pagëzohemi, jemi larë e pastruar një herë për tërë jetën […] ne duhet të kujtojmë […] pagëzimin tonë […] që të ndihemi të padyshimtë e të sigurt për faljen e mëkateve […] pastron e lan tërë ndotjet tona» [21]. Ai besoi në atë pagëzim si provë që ai ishte një prej të zgjedhurve [22] dhe paditi të gjithë ata që, si ish-katolikët ungjillorë të sotëm, pagëzohen pasi besojnë ungjillin.

Ata që ishin çliruar nga katolicizmi dhe ishin pagëzuar si besimtarë njiheshin si anabaptistë dhe përndiqeshin nga katolikët, luterianët dhe kalvinistët. Për [njerëz] të tillë, afër kohës së kthimit të tij në protestantizmin luterian, Kalvini shkruan: «Nuk duhet të kënaqemi thjesht duke i vrarë këta njerëz, por duhet t’i djegim mizorisht» [23]. Kalvini i dëboi ata nga Gjeneva më 1537 [24]. Si mund ta konsiderojnë ish-katolikët e sotëm të rilindur dhe të pagëzuar Kalvinin si një prej tyre? Ata nuk munden dhe nuk do të donin.

«Parimet» e Kalvinit

Në veprën e tij «Parimet», Kalvini zhvilloi me mjeshtëri llojin e tij të krishterimit. Ishte pa dyshim një zgjerim i agustinianizmit dhe u ndikua kryesisht nga Vulgata Latine, Bibla zyrtare e kishës katolike, të cilën Kalvini e kishte studiuar shumë në latinishten e saj origjinale. Vepra «Parimet», dalë nga këto dy burime kryesore, ka ndikuar breza të mëvonshëm në një shtrirje përtej asaj që mund të imagjinohej nga vetë autori i ri në atë kohë.

Shumë njerëz sot, duke përfshirë udhëheqës ungjillorë që e vlerësojnë shumë Kalvinin, nuk kuptojnë se janë gozhduar nga shkrimet e një katoliku, të sapokthyer në protestantizmin luterian, që ishte shkëputur nga Roma vetëm një vit më parë.

Çuditërisht, Kalvini qëndroi në borderonë e kishës katolike për rreth një vit pasi pohoi se ishte çliruar në mënyrë të mrekullueshme nga «moçali i thellë» i «të qenit këmbëngulës ndaj besëtytnive të papizmit» [25]. Më 4 maj 1534 ai u kthye në qytetin e tij të lindjes në Nojon për të hequr dorë nga nëpunësia e peshkopit, ku e arrestuan, e burgosën, ia doli të shpëtonte dhe u arratis [26]. Edhe pse ishte gjithnjë në lëvizje, duke ndryshuar vendin e tij të banimit, Kalvini mbaroi veprën e tij origjinale «Parimet» në gusht të vitit 1535. Botimi i parë u botua në mars të vitit 1536 [27].

Sipas çdo standardi, ky i ri ishte larg pjekurisë së besimit të krishterë. Vetë Kalvini ka thënë: «Kam qenë shumë i çuditur sepse, para se të kalonte një vit [pasi u largua nga kisha katolike], të gjithë ata që kishin dëshirë për një doktrinë të pastër, m’u qepën pas për të mësuar, edhe pse unë isha në fillimet e mia» (theksimi i shtuar) [28].

Pa dyshim, vepra e tij «Parimet» nuk mund të kishte dalë nga një arsyetim ungjillor i plotë dhe i zhvilluar i Shkrimeve. Përkundrazi, ajo doli si rezultat i entuziazmit energjik nga një i diplomuar për shkencat juridike dhe student i zjarrtë i filozofisë dhe i fesë, nga një partizan i përkushtuar ndaj Agustinit dhe ndaj një çështjeje të porsapranuar. Duranti thotë:

[Si] një djalosh njëzet e gjashtë vjeçar, ai përfundoi veprën më shprehëse, më të zjarrtë, më të shkëlqyer, më logjike, më ndikuese dhe më të tmerrshme në tërë letërsinë e revolucionit fetar […]. Ai solli në teologji dhe etikë logjikën, saktësinë dhe ashpërsinë e [veprës] «Parimet» të Justinianit (Justinian) dhe i dha kryeveprës së tij një emër të tillë [29].

Në mënyrë të lavdërueshme, ashtu si Luteri dhe reformatorët e tjerë, Kalvini ishte i vendosur që Shkrimi do të ishte autoriteti i tij i vetëm. Në fillim në veprën e tij «Parimet» ai hodhi këtë themel, duke pohuar se, «nëse e shikojmë atë [Biblën] me sy të qartë dhe gjykim të paanshëm, ajo do ta paraqesë veten menjëherë me madhështi hyjnore e cila do të mposhtë kundërshtimin tonë mendjemadh dhe do të na detyrojë ta nderojmë» [30].

Kalvini e nderonte Fjalën e Perëndisë aq sa tejkalonte çdo gjë që kishte apo mund të kishte prodhuar njeriu, që «krahasuar me ndikimin e saj energjik, bukuritë e gojëtarëve dhe të filozofëve gati-gati veniten plotësisht; dhe kështu është e lehtë të kuptohet diçka hyjnore në Shkrimet e shenjta…» [31]. Askush nuk mund të vërë në diskutim zellin e Kalvinit për të ndjekur Biblën, apo bindjen e tij të sinqertë se ajo që perceptonte dhe mendonte ishte me të vërtetë Fjala e Perëndisë. Megjithëkëtë, ashtu siç bereasit i shqyrtonin çdo ditë Shkrimet për të përcaktuar nëse mësimet e Palit ishin me të vërtetë Fjala e Perëndisë, po kështu duhet të bëjmë edhe ne me mësimet e Kalvinit.

Në kohën e shkrimit të veprës së tij «Parimet», Kalvini, duke mos qenë një apostull si Pali, ishte në rastin më të mirë një i sapokthyer krejt i ri. Prandaj, në shkrimin e veprës «Parimet», Kalvini u përpoq, me mendjen e tij të shkëlqyer ligjore, të shkruante edhe pse i mungonte pjekuria frymërore dhe drejtimi i Frymës së Shenjtë. Pavarësisht nga zgjuarsia e tij natyrore, ky fanatik i ri nuk mori parasysh faktin se ortakëria që krijoi më vonë në Gjenevë midis kishës dhe shtetit (ashtu siç bëri edhe Luteri), ishte prapë një prej gabimeve më të mëdha të katolicizmit kudo. Ajo ç’ka mbetur nga ky gabim vazhdon të pllakosi edhe sot Evropën në formën e kishave të shtetit.

Elementët bazë: Sovraniteti dhe paracaktimi

Një themel bazë i sistemit fetar të Kalvinit ishte një pikëpamje ekstremiste e sovranitetit të Perëndisë që mohonte vullnetin njerëzor dhe e konsideronte kishën si mbretërinë e Perëndisë në tokë, pikëpamje këto të frymëzuara nga shkrimet e Agustinit. Verduini (Verduin) shkruan për Agustinin: «Këtu kemi një përfaqësim të hershëm të nocionit që kisha e Krishtit ishte menduar nga Themeluesi i saj të futej në një situatë krejtësisht ndryshe nga ajo e përshkruar në Dhiatën e Re…. Kjo ide e hedhur nga Agustini […] çoi në çdo lloj absurditeti teologjik» [32].

Agustini mësoi se paranjohja ishte e njëjtë me paracaktimin: «Për rrjedhojë, ndonjëherë paracaktimi nënkuptohet nën emrin e paranjohjes» [33]. Kështu, paranjohja e Perëndisë shkakton ngjarjet e ardhshme. Është interesante, sepse R. C. Sprouli shkruan se «pothuaj të gjitha pikat e pikëpamjes së Xhon Kalvinit rreth paracaktimit […] ishin më parë te Martin Luteri dhe para Luterit tek Agustini» [34]. Kalvini e pa Perëndinë si autorin e çdo ngjarjeje, duke përfshirë çdo mëkat:

Nëse Perëndia thjesht i parashikoi ngjarjet njerëzore, dhe as nuk i rregulloi dhe i zgjidhi ato sipas pëlqimit të tij, ka vend për të bërë pyetjen shqetësuese, se sa larg arrin paranjohja e tij; por meqë […] Ai ka dekretuar se ato do të ndodhnin kështu […] është e qartë se tërë ngjarjet ndodhin përmes caktimit të tij sovran [35].

R. C. Sprouli pohon qartë: «Perëndia dëshiron të gjitha gjërat që ndodhin […] Perëndia e krijoi mëkatin» [36]. Nga kjo pikëpamje ekstreme e sovranitetit të Perëndisë rrodhi kuptimi i Kalvinit rreth paracaktimit. Sipas tij (duke ndjekur mësimin e Agustinit), në të shkuarën e përjetshme Perëndia vendosi të shpëtonte vetëm një pjesë të racës njerëzore dhe i dorëzoi të tjerët në vuajtje të përjetshme – thjesht sepse Atij i pëlqeu ta bënte këtë:

Prandaj, ata që Perëndia i shpërfill ata dhe i qorton dhe këtë për asnjë shkak tjetër, por sepse i pëlqen t’i përjashtojë nga trashëgimia që e paracakton për fëmijët e tij… [37].

Por, nëse të gjithë ata që Zoti paracakton për vdekje janë natyrshëm përgjegjës për vendimin me vdekje, për çfarë padrejtësie, luten, ankohen […] sepse me anë të largpamjes së tij të përjetshme para lindjes së tyre ata u paracaktuan për shkatërrim të përjetshëm […] çfarë do të jenë në gjendje të murmuritin kundër kësaj mbrojtje [38]?

Për këtë arsye nuk mund të përmendet asnjë shkak tjetër veç dënimit, që është fshehur në këshillën e fshehtë të Perëndisë [39]. Tani, meqë sistemimi i tërë gjërave është në duart e Perëndisë […] Ai cakton […] se individët që lindin, të cilët janë paracaktuar që nga barku të pësojnë vdekje të sigurt, dhe t’i japin lavdi tij me anë të shkatërrimit të tyre… [40].

Perëndia, sipas pëlqimit të vullnetit të vet, pa ndonjë meritë nga ana e tyre, zgjedh ata që dëshiron për bij, ndërsa i refuzon dhe dënon të tjerët…. Është e drejtë nga ana e tij të tregojë me anë të ndëshkimit se është një gjykatës i drejtë…. Këtu fjalët e Agustinit zbatohen në mënyrë më të admirueshme…. Kur enët e tjera janë bërë për çnderim, nuk duhet të llogaritet për padrejtësi, por për gjykim [41].

Në veprën e tij «Parimet», Kalvini thekson sovranitetin, por thuajse nuk përmend fare dashurinë e Perëndisë për mëkatarët. Luteri, gjithashtu, ishte i bindur se Perëndia, me anë të zgjedhjes së Tij sovrane dhe të pavarur nga çdo gjë te njeriu, ka përcaktuar që nga përjetësia e shkuar se kë do të shpëtonte dhe kë do të dënonte. Kalvini (ashtu si Agustini dhe shumë kalvinistë sot) tha se Perëndia mund të parashikonte të ardhmen vetëm sepse kështu Ai kishte dashur [42]. Këtu kemi doktrinën e tmerrshme të dënimit nga vetë pena e Kalvinit, duke i bërë edhe një herë tjetër jehonë këshilluesit të tij, Agustinit:

Ne themi, atëherë, se Shkrimi e provon shumë qartë këtë, që Perëndia, me anë të vendimit të tij të përjetshëm dhe të palëkundshëm, përcaktoi njëherë e përgjithmonë ata për të cilët ishte dëshira e tij një ditë të pranonin shpëtimin dhe ata të cilët, nga ana tjetër, ishte dëshira e tij t’i paracaktonte për shkatërrim. Ne pohojmë se ky vendim për sa u përket të zgjedhurve bazohet në mëshirën e tij të lirë, pa ndonjë meritë nga ana njerëzore, ndërsa ata që i paracakton për shkatërrim janë përjashtuar nga hyrja për në jetë me anë të gjykimit të pakapshëm […] të drejtë e të panjollë…. Duke përjashtuar dënimin… ai, me anë të këtyre treguesve, në njëfarë mënyre, zbulon gjykimin që i pret [43].

Shthurja dhe «misteri»

Mëshira e Perëndisë ashtu siç e kuptonte Kalvini ishte shumë e kufizuar. Ai i kushton rëndësi të madhe drejtësisë së Perëndisë; pa dyshim, Perëndia do të ishte i drejtë edhe me dënimin e tërë racës njerëzore. Megjithatë, çështja e vërtetë është nëse Perëndia, i cili është dashuri, do të nënvleftësojë mundësinë e shpëtimit për këdo, aq më pak t’i paracaktojë për dënim turmat të cilat mund t’i shpëtonte nëse do të kishte dëshiruar kështu. Bibla pohon qartë dashurinë e Perëndisë për tërë njerëzimin dhe dëshirën e Tij që të gjithë të shpëtohen. Në mbrojtje të dashurisë dhe karakterit të Perëndisë vendosëm të ekzaminojmë kalvinizmin përballë Fjalës së Perëndisë.

Sipas Kalvinit, në vend që shpëtimi të varet nga vullneti i lirë i personit për të besuar ungjillin, ai varet nëse Perëndia e ka paracaktuar atë për shpëtim apo jo. Askush nuk mund të besojë për shpëtim pa qenë i rilindur nga Perëndia dhe më pas duke prodhuar në ata që ka zgjedhur besimin për të besuar. Ky përfundim rrjedh logjikisht nga pikëpamja e skajshme e Kalvinit rreth shthurjes njerëzore, të cilën e shtroi në shkrimet e tij të para:

Mendja e njeriut është aq e larguar nga drejtësia e Perëndisë, saqë ajo percepton, dëshiron dhe ndërmerr çdo gjë që është e paperëndishme, e shthurur, e ulët, e papastër dhe tepër e ligë. Zemra e tij është aq e ndotur nga helmi i mëkatit, saqë nuk mund të prodhojë asgjë veç asaj që është e prishur; dhe, nëse ndonjëherë, njerëzit bëjnë diçka në dukje të mirë, megjithatë mendja mbetet gjithmonë e përfshirë në hipokrizi dhe mashtrim, dhe zemra e skllavëruar nga shthurja e saj e brendshme [44].

Me shthurje totale kalvinizmi nënkupton paaftësi të plotë. Nga vetja e tyre, tërë njerëzit jo vetëm që nuk kërkojnë Perëndinë, por janë plotësisht të paaftë ta kërkojnë, aq më pak të besojnë në Jezu Krishtin për shpëtimin e shpirtrave të tyre. Si rrjedhojë e kësaj paaftësie të plotë Perëndia i shkakton disa të besojnë ashtu siç i shkakton të gjithë të mëkatojnë. Atëherë duhet të dalim në përfundimin se Perëndia, i cili është dashuri, nuk i do të gjithë njerëzit sa t’i shpëtojë nga ndëshkimi i përjetshëm, por e kufizon dashurinë e Tij për një grup të kufizuar të quajtur të zgjedhurit.

Disa kalvinistë përpiqen të mohojnë që Kalvini mësoi se Perëndia dekretoi dënimin e të humburve të cilëve u refuzon hirin e papërballueshëm që ua jep të zgjedhurve. Në vend të kësaj, ata thonë se Ai thjesht «i lë ata që nuk janë të zgjedhur në gjykimin e tij të drejtë për paudhësinë dhe kokëfortësinë e tyre» [45].

Megjithatë, ashtu si Agustini, Kalvini e thotë në të dy mënyrat. Në mënyrë të qartë, të lejosh dikë të cilin Perëndia mund ta shpëtonte për të shkuar në ferr (pavarësisht nga sa e meriton) është njësoj sikur ta dorëzosh atë në atë fat, të cilin Kalvini e quan «dënim». Gjithashtu nuk ka diskutim që, përmes hirit të papërballueshëm të Kalvinit, Perëndia mund të shpëtojë tërë racën njerëzore nëse do të dëshironte të bënte një gjë të tillë. Me siguri, dashuria e pafund e Perëndisë nuk do t’i lejonte ata që i donte aq shumë të vuanin mundime të përjetshme. Megjithatë Perëndia, sipas kalvinizmit, pëlqen të dënojnë miliona njerëz. Një mësim i tillë shtrembëron Perëndinë e Biblës, ashtu siç do të dokumentojmë nga Shkrimi.

Në analizën e fundit, asnjë shpjegim i arsyeshëm nuk mund të zvogëlojë domethënien e gjuhës së drejtpërdrejtë të Kalvinit, që disa ishin sipas «pëlqimit [të Perëndisë] [në] largpamjen e tij të përjetshme […] para lindjes së tyre të dënuar për shkatërrim të përhershëm…». Ky dorëzim sovran i disave për në qiell dhe i të tjerëve në mundim ishte një shfaqje e fuqisë së Perëndisë që, sipas Kalvinit, do të «nxitë admirimin tonë të lavdisë së Tij» [46].

Edhe jo të krishterët e shohin si një doktrinë tronditëse që Perëndia të lavdërohet në paracaktimin e disave për shpëtim dhe të tjerëve për dënim, edhe pse nuk ka asnjë ndryshim në meritë midis të shpëtuarve dhe të humburve. Megjithatë, që Perëndia të lë dikë në mundim të përjetshëm kur mund të shpëtohet, kjo do ta ulte Perëndinë, sepse, të bësh një gjë të tillë është e neveritshme për ndërgjegjen dhe dhembshurinë që Perëndia ka futur brenda çdo njeriut!

Vetë Kalvini pranonte se kjo doktrinë ishte e neveritshme për mendjen e arsyeshme. Ashtu si në katolicizëm, Kalvini u përpoq t’i shpëtonte kontradiktave të qarta në sistemin e tij duke nxjerrë si shfajësim «misterin»:

Pali […] duke u ngritur në misterin solemn të paracaktimit… [47].

Sa mëkatare është të kërkosh me ngulm të dish shkaqet e vullnetit hyjnor, sepse ai vetë është, dhe me të drejtë duhet të jetë, shkaku i gjithçkaje që ekziston…. Prandaj, kur pyetet se pse veproi Zoti kështu, ne duhet të përgjigjemi, sepse deshi…. Për këtë asnjë arsye tjetër nuk mund të përmendet veçse dënimi, që është fshehur në këshillën e fshehtë të Perëndisë [48].

Kalvini pretendon se e ka përftuar nga Bibla mësimin që Perëndia, për lavdinë e Tij, paracaktoi turma të pafund për dënim të përjetshëm pa u lejuar atyre asnjë zgjedhje. Në fakt, ndërsa ishte një katolik kishte arritur pa asnjë dyshim në një përfundim të tillë nga zhytja e tij në shkrimet e Agustinit dhe të Biblës zyrtare [të kishës] katolike, Vulgatës Latine (një libër shumë korruptues).

Spërxhëni, edhe pse një kalvinist (të cilin kalvinistët pëlqejnë ta përmendin në mbështetje të tyre), i cili ndonjëherë miratonte shlyerjen e kufizuar, nuk mund t’i shpëtonte ndërgjegjes së tij të krijuar nga Perëndia. Zemra e tij prej ungjilltari zakonisht e tradhtonte në pohimet që shprehnin një dhembshuri për të humburit dhe një dëshirë për shpëtimin e tyre – një dhembshuri që kundërshtonte kalvinizmin të cilin e predikonte herë të tjera. Për shembull:

Ashtu siç është dëshira ime [dhe] dëshira juaj […] po kështu është edhe dëshira e Perëndisë që të gjithë njerëzit të shpëtohen […] ai nuk është më pak dashamirës se ne [49].

Është e pamundur të pajtosh këtë pohim me doktrinën e shlyerjes së kufizuar, të cilën Spërxhëni e miraton herë të tjera. Është e paarsyeshme të thuash se Perëndia dëshiron sinqerisht shpëtimin e të gjithëve, megjithatë dërgoi Birin e Tij të vdiste vetëm për disa. Por kjo, ashtu siç do të shohim, është vetëm një prej shumë kontradiktave në të cilat kalvinizmi i mbërthen ithtarët e tij