Nuk njoh gjë tjetër më të madhe në vëzhgimin e saj të flaktë të dhimbjes dhe të kënaqësisë vdekjeprurëse, vlerësimin e saj të dështimit dhe suksesit, asgjë të një trishtimi më fisnik; asnjë poemë tjetër nuk ka vepruar më tepër në mënyrë të pamposhtur për ndriçimin e saj frymëror sesa kjo.E. C. Stedman
I. Vendi unik në Kanun
Predikuesi është një libër i Biblës, uniciteti i të cilit, në fund të fundit, nuk është vënë kurrë në diskutim, edhe pse gati çdo gjë tjetër rreth tij po (për shembull autorësia, data, tema dhe teologjia e tij).
Arsyeja pse ky libër duket se bie ndesh me pjesën tjetër të Fjalës së Perëndisë është se paraqet thjesht arsyetimin njerëzor “nën diell”. Kjo shprehje, nën diell, formon çelësin e vetëm më të rëndësishëm për të kuptuar Predikuesin. Fakti se haset njëzet e nëntë herë tregon perspektivën e përgjithshme të autorit. Kërkimi i tij kufizohet në këtë tokë. Ai rrëmon botën për të zgjidhur misterin [enigmën] e jetës. Dhe ky kërkim kryhet nga vetë mendja e tij, pa ndihmë nga Perëndia.
Nëse ky çelës – nën diell – nuk ruhet vazhdimisht në mendje, atëherë libri do të paraqesë vështirësi të mëdha. Duket sikur bie në kundërshtim me pjesën tjetër të Shkrimeve, sikur paraqet doktrina të çuditshme dhe sikur përkrah një moral që, të paktën, vihet në diskutim.
Por nëse kujtojmë se Predikuesi është një përmbledhje e diturisë njerëzore e jo hyjnore, atëherë do të kuptojmë pse disa nga përfundimet e tij janë të vërteta, disa gjysmë të vërteta dhe disa fare të vërteta.
Le të marrim një ilustrim. Predikuesi 12:1 është i vërtetë dhe një këshillë e besueshme për të rinjtë e çdo kohe; ata duhet ta kujtojnë Krijuesin e tyre në ditët e rinisë së tyre. Vargu 4 i kapitullit 1 është vetëm gjysmë i vërtetë; është e vërtetë se një brez pason një tjetër, por nuk është e vërtetë se toka mbetet përjetë (shikoni Psa. 102:25-26 dhe 2 Pjetrit 3:7,10). Dhe shprehjet e mëposhtme, nëse merren si vlera në dukje, nuk janë fare të vërteta: “Për njeriun nuk ka gjë më të mirë sesa të hajë e të pijë dhe të gëzohet në mundin e tij” (2:24); “Njeriu nuk ka asnjë epërsi mbi kafshën” (3:19); dhe “Të vdekurit nuk dinë asgjë” (9:5).
Megjithatë, nëse nuk do të kishim ndonjë zbulim nga Perëndia, mbase edhe ne do të dilnim në të njëjtat përfundime.
Predikuesi dhe frymëzimi
Kur themi se disa nga përfundimet e librit “nën diell” janë vetëm gjysmë të vërteta dhe se disa nuk janë fare të vërteta, sa ndikon kjo në frymëzimin e Predikuesit? Përgjigjja është se nuk ndikon aspak çështjen e frymëzimit.
Libri është pjesë e Fjalës së frymëzuar të Perëndisë. Ky është i frymëzuar nga Perëndia në kuptimin se Zoti urdhëroi se duhej të përfshihej në kanunin e Shkrimit. Ne besojmë në frymëzimin gjuhësor dhe të plotë të Predikuesit, ashtu siç besojmë për pjesën tjetër të Biblës (shikoni hyrjen në Dhiatën e Vjetër).
Por librat e frymëzuar të Biblës ndonjëherë përmbajnë shprehje të Satanit apo të njerëzve që nuk janë të vërteta. Te Zanafilla 3:4, për shembull, Satani i tha Evës se ajo nuk do të vdiste nëse do të hante nga fruta e pemës në mes të kopshtit. Kjo ishte një gënjeshtër, por është cituar në Shkrim për të na mësuar se djalli ka qenë një gënjeshtar që nga fillimi. Ashtu siç ka vënë re dr. Çejfëri (Dr. Chafer):
Frymëzimi mund të ruajë të shkruar të pavërtetën e Satanit (apo të njerëzve), por nuk e vërteton apo shenjtëron gënjeshtrën. Ai siguron ruajtjen e saktë të asaj që është thënë – e mirë apo e keqe [1].
Keqpërdorimi i Predikuesit
Për shkak të arsyes se paraqet arsyetimin njerëzor “nën diell”, Predikuesi është një ndër librat më të pëlqyer të skeptikëve dhe sekteve të rreme. Ata e citojnë me entuziazëm të madh për të vërtetuar mosbesimin apo doktrinat e tyre heretike, sidomos doktrinat që flasin për vdekjen dhe jetën pas saj. Për shembull, ata përdorin vargje nga ky libër për të mësuar fjetjen e shpirtit pas vdekjes dhe asgjësimin e të vdekurit të lig. Ata shkëputin vargje nga konteksti për të mohuar pavdekësinë e shpirtit dhe doktrinën e ndëshkimit të përjetshëm.
Por ata kurrë nuk e vënë çelësin në derë. Ata kurrë nuk u thonë viktimave të tyre se Predikuesi paraqet diturinë njerëzore nën diell dhe, për këtë arsye, nuk është një burim i vlefshëm i teksteve provë për doktrinat e besimit të krishterë.
II. Autorësia
Deri në shekullin e shtatëmbëdhjetë pjesa më e madhe e judenjve dhe e të krishterëve besonin se Salomoni e kishte shkruar Librin e Predikuesit. Një shekull më pas, konservatori i madh Martin Luteri kundërshtoi autorësinë e Salomonit, por ai ishte një përjashtim.
Për disa paraqitet si surprizë kur mësojnë sot se pjesa më e madhe e studiuesve të Biblës, përfshirë edhe konservatorët, besojnë se libri nuk është shkruar nga Salomoni, por u paraqit në një skelet të stilit të tij (kontekst salomonik), jo për të mashtruar, por si një sajim letrar.
Problemi me autorësinë e Salomonit
Argumenti kryesor për kundërshtimin e autorësisë tradicionale nga mbreti Salomon është gjuhësor. Pra, shumë ekspertë thonë se libri përmban fjalë dhe ndërtime gramatikore që nuk ekzistonin deri në robërinë babilonase apo më vonë.
Për shumë ungjillorë, e tërë ideja e vënies së fjalëve në gojën e Salomonit duket se është një sajim i palejueshëm letrar, të paktën duke hedhur idenë e mashtrimit te besimtarët perëndimorë.
Argumentet pro e kundër janë të shumta e të ndërlikuara dhe ne nuk mund t’ua nxjerrim këtu fundin. Është e mjaftueshme të themi se asnjë nga kundërshtimet që janë ngritur kundër autorësisë së Salomonit nuk është i pakalueshëm. Studiuesit e përgjegjshëm, si Glisën Arçër (Gleason Archer), tregojnë se të besosh se Salomoni e ka shkruar librin është ende një zgjedhje e gjallë [2].
Argumentet për autorësinë e Salomonit
Meqë paraqitja tradicionale nuk është hedhur poshtë asnjëherë, pavarësisht se mund të mos jetë aq e njohur tani, mendojmë se është më e sigurt të ruajmë autorësinë e Salomonit.
Treguesit jo të drejtpërdrejtë se Salomoni e ka shkruar këtë libër përfshijnë referimet te Predikuesi 1:1,12 e shkrimtarit si “biri i Davidit, mbretit në Jerusalemit”. Ndërsa “biri” mund t’i referohet një pasardhësi të mëvonshëm, këto shprehje, kur çiftohen me hollësitë e drejtpërdrejta që përputhen me biografinë e njohur të mbretit Salomonit kanë peshë të vërtetë.
Meqë shkrimtari thotë se ai “ishte” mbret, shumë e marrin këtë si provë se shkrimtari nuk ishte më mbret. Që këtu, thonë ata, nuk mund të jetë Salomoni, sepse ai vdiq si mbret. Kjo nuk nënkupton domosdoshmërisht këtë. Duke shkruar në moshën e tij të madhe, do të ishte krejt e pamundur t’i referohej së shkuarës së largët në këtë mënyrë.
Referimet e drejtpërdrejta historike te Predikuesi përkojnë saktësisht me Salomonin – dhe me asnjë tjetër.
Salomoni ishte një mbret në Jerusalem: 1. me një dituri të madhe (1:16); 2. me pasuri të madhe (2:8); 3. që nuk i mohoi vetes asnjë kënaqësi (2:3); 4. që kishte shumë shërbëtorë (2:7); dhe 5. që u bë i njohur për një ndërtesë të madhe dhe program zbukurimi (2:4-6).
Tradita judaike [3] e quan Predikuesin të Salomonit dhe qindra studiues të krishterë kanë ndjekur këtë ide deri në kohët e mëvonshme moderne.
Kjo provë, bashkuar me faktin se argumentet gjuhësore mbi të cilat mbështetet kryesisht autorësia jo nga ana e Salomonit është sfiduar shumë nga specialistë të hebraishtes, na çon të zgjedhim paraqitjen judeo-të krishterë të autorësisë.
III. Data
Nëse pranojmë mbretin Salomon si autorin njerëzor, ka gjasa të kemi një datë rreth vitit 930 para K., duke hamendësuar se ai shkroi në moshë të shkuar kur ishte i zhgënjyer me jetën e tij në kërkimin e vetvetes.
Nëse Salomoni nuk pranohet si “Predikuesi” (Koheleth), atëherë “datat e caktuara për Librin shkojnë afërsisht rreth një mijë vjet” [4].
Për shkak të asaj që shumë studiues e konsiderojnë hebraishte “të mëvonshme” (edhe pse Arçëri e klasifikon si “unike”), Predikuesit i jepet kryesisht një datë në epokën e mëvonshme pas mërgimit (rreth viteve 350-250 para K.). Disa ungjillorë parapëlqejnë kohën menjëherë pas periudhës së fundit perse (rreth viteve 450-350 para K.).
Data më e fundit e mundshme për Predikuesin është 250-350 para K., meqë libri apokrif i Predikuesit (rreth vitit 190 para K.), përdor përfundimisht librin dhe Pergamenat e Detit të Vdekur (fundi i shekullit të dytë para K.) përmbajnë copëza të librit.
IV. Sfondi dhe tema
Duke hedhur një themel mbi autorësinë e Salomonit të Predikuesit, e bëjmë më të lehtë punën për të nxjerrë sfondin historik dhe temën e librit me besim.
Kërkimi i Salomonit
Në një pikë të jetës së tij, Salomoni vendosi të gjente domethënien e vërtetë të ekzistencës njerëzore. Ai ishte i vendosur të zbulonte jetën e mirë. I mbushur së tepërmi me dituri dhe i rrethuar në mënyrë të rehatshme me pasuri (1 i Mbreterve 10:14-25 dhe 2 i Kronikave 9:22-24), mbreti Salomon mendonte se nëse dikush mund të gjente kënaqësi të pafundme, ai ishte ai njeri.
Por kishte një kusht të vënë nga vetë Salomoni në kërkimin e tij. Ai do ta kryente këtë kërkim sipas mendjes së tij. Ai shpresonte se zgjuarsia e tij do ta bënte të aftë të zbulonte kënaqësinë në jetë, larg zbulimit hyjnor. Do ta bënte zbulimin e njeriut pa ndonjë ndihmë nga Perëndia. Ai do të kërkonte “nën diell” për të mirën më të madhe në jetë.
Gjetjet e Salomonit
Kërkimi i Salomonit për domethënie u mbyll me përfundimin e vrenjtur se jeta është “e kotë dhe një kërkim për të kapur erën” (1:14). Me aq sa mund të përcaktonte vetë, jeta nën dielli nuk ia vlente barra qiranë. Ai nuk mund të gjente kënaqësi të përjetshme. Pavarësisht nga pasuria dhe dituria e tij, ai dështoi të zbulonte jetën e mirë.
Dhe, sigurisht, përfundimi i tij ishte i drejtë. Nëse dikush nuk mund të shkojë përtej diellit, jeta është një ushtrim në kotësi. Është e kotë. Çdo gjë që mund të ofrojë bota, marrë së bashku, nuk mund të kënaqë zemrën e njeriut. Ishte Paskali që ka thënë: “Ka një zbrazëti për të nxënë Perëndinë në zemrën njerëzore”. Dhe Agustini ka vënë re: “Ti na ke bërë, o Zot, për Vete dhe zemra jonë nuk do të gjejë prehje derisa të prehet në Ty”.
Përvoja e Salomonit pararendi të vërtetën e fjalëve të Zotit Jezus: “Kushdo që pi nga ky ujë, do të ketë përsëri etje” (Gjoni 4:13). Uji i kësaj bote nuk mund të sjellë kënaqësi të përjetshme.
Kërkimi i Salomonit për realitetin ishte vetëm një fazë e përkohshme, një kapitull i vetëm në biografinë e tij. Ne nuk e dimë se sa vjeç ishte kur filloi ta ndërmerrte këtë kërkim filozofik për të vërtetën, por në pamje të parë ishte i moshuar kur e shkroi këtë ditar (1:12; 11:9). Në fakt Salomoni depërtoi me vështrim përtej diellit; kjo duket qartë nga fakti se pjesa më e madhe e tre librave të Biblës i kushtohen atij. Megjithatë, mëkati dhe dështimi që vrenjtën vitet e fundit jetën e tij na kujtojnë se sa seriozisht mund të kthehet një besimtar në rrugën e tij të vjetër dhe se sa të papërsosur janë njerëzit më të shkëlqyer [5] që kanë simbolizuar Zotin Jezus.
Salomoni dhe Perëndia
Është e qartë se Salomoni besonte në Perëndinë, edhe gjatë kohës kur kërkonte kënaqësinë. Ai e përmend Atë të paktën dyzet herë. Por kjo nuk do të thotë se ai ishte një besimtar i përkushtuar në atë kohë. Fjala për “Perëndinë”, që përdor në tërë librin, është Elohim, emri që e zbulon Atë si Krijuesin e Lartë. Asnjëherë nuk i referohet Perëndisë si Jehovah (ZOT, Yahweh), Perëndia që futet në marrëdhënie besëlidhjeje me njeriun.
Ky është një vëzhgim i rëndësishëm. Njeriu nën diell mund ta dijë se ka një Perëndi. Ashtu siç na kujton Pali te Romakëve 1:20:
Në fakt cilësitë e tij të padukshme, fuqia e tij e përjetshme dhe hyjnia e tij, duke qenë të dukshme nëpërmjet veprave të tij që nga krijimi i botës, shihen qartë, me qëllim që ata të jenë të pafalshëm.
Ekzistenca e Perëndisë është e qartë që nga krijimi. Ateizmi nuk është një shenjë e diturisë, por e verbërisë së ligë. Salomoni, njeriu më i zgjuar që ka jetuar ndonjëherë, duke kërkuar si i verbër të vërtetën sipas mendjes së tij, pranonte faktin e një Qenieje më të Lartë.
Por, ndërsa gjithkush mund të dijë se ka një Perëndi (Elohim) që ka krijuar tërë gjërat, Perëndia si Jehovah mund të njihet vetëm me anë të zbulimit të veçantë. Kështu, referimet e përsëritura të Perëndisë (Elohim) në këtë libër nuk mund të barazohen me besimin shpëtues. Të gjitha këto vërtetojnë se krijimi dëshmon për ekzistencën e Perëndisë dhe se njerëzit që e mohojnë janë të marrë (Psa. 14:1; 53:1).
Nevoja e Predikuesit
Në mënyrë të pashmangshme del pyetja: “Pse urdhëroi Perëndia që një libër i cili asnjëherë nuk ngrihet mbi diell duhej të përfshihej në Biblën e Shenjtë?”.
Para së gjithash, libri është përfshirë në mënyrë që asnjë të mos jetojë ndonjëherë sipas përvojës së zymtë të Salomonit, duke kërkuar kënaqësi ku nuk mund të gjendet.
Njeriu natyror instinktivisht mendon se mund ta bëjë veten të lumtur përmes pasioneve, kënaqësisë, apo udhëtimit, nga njëra anë, apo përmes drogës, alkoolit, apo shthurjes seksuale, nga ana tjetër. Por mesazhi i këtij libri është se dikush më i zgjuar e më i pasur se të gjithë ne ka provuar e ka dështuar. Kështu që ne mund të kursejmë shpenzimet, dhimbjet, shqetësimin dhe zhgënjimin duke parë mbi diell drejt Atij që është i vetmi që mund të sjellë kënaqësi, Zotit Jezus Krisht.
Por ka edhe një vlerë tjetër për këtë libër të përveçëm për ata që nuk janë gati të pranojnë ungjillin. Ashtu siç ka thënë dr. Devisoni (Dr. W. T. Davison):
Nuk është e nevojshme të zgjatemi duke treguar ndryshimin midis Predikuesit dhe Ungjillit të Krishtit. Mbase është e nevojshme të ngulim këmbë në faktin se shfaqja e Ungjillit të ri nuk i ka bërë të kotë apo të pavlefshëm Librat e Diturisë të një epoke të hershme. Punën e tyre e bënë në kohën e duhur dhe ka ende punë për të bërë. Ka kohë në historinë e njeriut kur ai nuk është gati të ulet në këmbët e Jezusit dhe kur është më mirë për të të shkojë në shkollën e Koleletit. Zemra duhet të zbrazet para se të mbushet me të vërtetë. Predikuesi modern duhet të imponojë zakonisht mësimin, i padalë ende jashtë përdorimit, që nuk ka për të dalë kurrë jashtë përdorimit: “Ki frikë nga Perëndia dhe respekto urdhërimet e tij, sepse kjo është tërësia e njeriut”. Ai duhet të shkojë te Krishti për të mësuar se si mund ta bëjë këtë në mënyrë të frytshme dhe të mësohen ato mësime më të larta për të cilat kjo përgatit udhën [6].
PARAQITJE E PËRGJITHSHME
I. PROLOGU: GJITHÇKA ËSHTË KOTËSI NËN DIELL (1:1-11)
II. GJITHÇKA ËSHTË KOTËSI (1:12-6:12)
A. Kotësia e kërkimeve intelektuale (1:12-18)
B. Kotësia e kënaqësisë, prestigjit dhe bollëkut (Kapitulli 2)
C. Kotësia e ciklit të jetës dhe vdekjes (Kapitulli 3)
D. Kotësia e pabarazisë së jetës (Kapitulli 4)
E. Kotësia e fesë dhe e politikave popullore (5:1-9)
F. Kotësia e pasurive kalimtare (5:10-6:12)
III. KËSHILLË PËR JETËN NËN DIELL (7:1-12:8)
A. E mira dhe më e mira nën diell (Kapitulli 7)
B. Dituria nën diell (Kapitulli 8)
C. Gëzimi i jetës nën diell (Kapitulli 9)
D. I mençuri dhe i marri nën diell (Kapitulli 10)
E. Përhapja e së mirës nën diell (11:1-12:8)
IV. EPILOGU: GJËJA MË E MIRË NËN DIELL (12:9-14)
[1] L. S. Chafer, Systematic Theology, I:83.[[1]]
[2] Shikoni Gleason Archer, A Survey of Old Testament Introduction, f. 478-488.[[2]]
[3] Megillah 7a; Sabbath 30.[[3]]
[4] W. Graham Scroggie, Know Your Bible, I:143.[[4]]
[5] Salomoni mbahet gjerësisht si një “figurë” (apo simbol) i Krishtit, duke mbretëruar në paqe gjatë Mbretërisë Mijëvjeçare.[[5]]
[6] Cituar nga Scroggie, Know Your Bible, I:144.[[6]]