Ungjilli sipas Lukës

Le plus beau livre qu’il y aitErnest Renan

I. Vend Unik në Kanun

“Libri më i bukur që ekziston” është me të vërtetë një lavdërim i lartë, sidomos kur jepet nga një skeptik. I tillë pra ishte vlerësimi që kritiku francez Renan i bëri Ungjillit të Lukës. Dhe cili besimtar i prekshëm do të kundërshtonte fjalët e tij duke lexuar kryeveprën e frymëzuar të ungjilltarit? Luka është ndoshta i vetmi shkrimtar Johebre i zgjedhur nga Perëndia për të hedhur në letër Shkrimet e Tij, dhe kjo mund të shpjegojë pjesërisht përse letra e tij na tërheq në mënyrë të veçantë, ne trashëgimtarët Perëndimorë të kulturës Greko-Romake.

Për sa i përket anës frymërore ne do të ishim shumë më të varfër në vlerësimin tonë për Zotin Jezus dhe për shërbesën e Tij nëse do të mungonte theksi unik i Dr. Lukës. Disa tema janë theksuar shumë qartë: dashuria e Zotit dhe oferta e Tij e shpëtimit për të gjithë njerëzit (jo vetëm për Judenjtë), dhe interesi i veçantë që Ai tregon për individin, madje edhe për më të varfrin. Luka ka një theks të veçantë edhe mbi lavdërimin (duke na dhënë ne shembuj të “himneve” të hershme të krishtere në Luka 1 dhe 2), lutjen, dhe Frymën e Shenjtë.

II. Autorësia

Luka me prejardhje Antiokase dhe me profesionin e mjekut, ishte për një kohë të gjatë shok i Palit dhe kishte pasur biseda të vëmendshme me apostujt e tjerë, dhe në dy libra [Luka dhe Veprat] na ka lënë ne shembuj të mjekësisë për shpirtrat, shembuj që ai i kishte fituar prej tyre.

Kjo evidencë e jashtme nga Eusebius në librin e tij Historia Ecclesiastica (Historia Kishtare), lidhur me autorësinë e Ungjillit të Tretë (iii, 4), përputhet me traditën e hershme universale të të krishterëve. Iraneusi gjerësisht citon Ungjillin e Tretë si të Lukës. Mbështetës të tjerë të kësaj janë edhe Justin Martyr, Hegesipus, Klementi i Aleksandrisë dhe Tertuliani. Në edicionin e përmbledhur (që ka problem doktrinal) të Marcionit, Luka është i vetmi i pranuar nga ai heretik i vëmendshëm. Kanuni i copëtuar Muratorian e quan këtë Ungjill të Tretë “Luka.”

Luka është i vetmi ungjilltar që i shkroi një vazhdimësi ungjillit të tij, dhe është pikërisht prej atij libri, Veprave të apostujve, që autorësia e Lukës duket mjaft qartë. Pjesët e ashtuquajtura “ne” të librit të Veprave janë paragrafe në të cilat shkrimtari ishte përfshirë personalisht (Luka 16:10; 20:5, 6; 21:15; 27:1; 28:16; shih 2 Tim. 4:11). Duke përdorur procesin e eliminimit vetëm Luka i përshtatet gjithë këtyre periudhave. Është tepër e qartë nga përkushtimet drejtuar Teofilit dhe nga stili i të shkruarit që Luka dhe Veprat e Apostujve i takojnë të njëjtit autor.

Pali e quan Lukën “mjeku i dashur” dhe e rendit atë të veçuar nga të krishterët Judenj (Kolosianeve 4:14), gjë që do ta bënte atë shkrimtarin e vetëm Johebre në DhR. Nga përmasat kombinimi Luka – Veprat e apostujve është më i madh sesa të gjitha letrat e Palit të marra së bashku.

Evidenca e brendshme përforcon dokumentacionin e jashtëm dhe traditën e Kishës. Fjalori (shpesh më i prerë në terma mjekësore se çdo shkrimtar tjetër i DhR), së bashku me stilin e lartë kulturor Grek, mbështesin autorësinë e një doktori të kulturuar Johebre, por dhe tepër të familjarizuar me temat Hebraike. Pasioni i Lukës për datat dhe kërkimet e sakta (Luka 1:1-4; 3:1 ) e bëjnë atë historianin e parë të Kishës.

III. Data

Koha e shkrimit të Lukës është e mundshme t’i përkasë viteve 60 të shekullit të parë. Sidoqoftë të tjerë e vendosin Lukën midis 75-85 (disa madje edhe në shekullin e dytë). Por kjo pikëpamje vjen nga mendimi që Krishti nuk mund të profetizonte me saktësi rreth shkatërrimit të Jeruzalemit. Por e vërteta është që qyteti u shkatërrua në vitin 70 të e.s., kështu që profecia e Zotit duhet të ketë qenë përpara kësaj date.

Përderisa shumica janë dakord që Luka duhet të ketë paraprirë Veprat e apostujve, dhe Veprat e apostujve mbaroi afërsisht në vitin 63 së bashku me Palin në Romë, ungjilli i Lukës kërkon një datë më të hershme. Zjarri i madh i Romës dhe persekutimi pasues i të krishterëve nga Nero (64 e.s.) si dhe martirizimi i Pjetrit dhe Palit nuk mund të ishin lënë pa u përmendur nga historianët e parë të Kishës nëse do të kishin ndodhur në atë kohë. Si rrjedhim një datë që i takon viteve 61-62 ka më shumë të ngjarë të jetë e vërtetë.

IV. Sfondi dhe Tema

Grekët kërkonin një qenie njerëzore përsosmërisht hyjnore – një me karakteristikat më të mira të burrave dhe të grave pa asnjë të metë. I tillë është prezantimi që i bën Luka Krishtit si Bir të Njeriut – i fortë e përsëri i mëshirshëm. Njerëzishmëria e Tij është e shquar.

Jeta e Tij e lutjes për shembull, del në pah më shumë se në të gjithë ungjijtë e tjerë. Mirëdashja dhe mëshira e Tij janë përmendur shpesh. Ndoshta kjo është pse gratë dhe fëmijët zënë një vend të madh. Ungjilli i Lukës gjithashtu njihet si Ungjilli misionar. Këtu Ungjilli shkon tek Johebrenjtë dhe Zoti Jezus është paraqitur si Shpëtimtari i Botës. Së fundi, ky Ungjill është një manual dishepullimi. Ne biem në gjurmë të udhës së dishepullimit në jetën e Zotit tonë dhe e dëgjojmë atë të shtjelluar në trajnimin e ndjekësve të Tij. Dhe është pikërisht kjo veçori që ne do të ndjekim veçanërisht në shtjellimin tonë. Në jetën e Njeriut të Përsosur, ne do të gjejmë elementet që ndërtojnë jetën ideale për të gjithë njerëzit. Në fjalët e Tij të pakrahasueshme ne do të gjejmë gjithashtu udhën e kryqit në të cilën Ai na thërret ne.

Kur të studiojmë Ungjillin e Lukës, dëgjofshim thirrjen e Shpëtimtarit, braktisshim gjithçka dhe ndjekshim Atë. Bindja është organi i njohurisë shpirtërore. Kuptimi i Shkrimeve bëhet më i qartë dhe akoma më i dashur për ne ndërsa ne hyjmë në eksperiencat e përshkruara.

PËRMBLEDHJE

  1. PARATHËNIE: QËLLIMI I LLUKËS DHE METODA E TIJ (1:1-4)
  2. SHFAQJA E BIRIT TË NJERIUT DHE PARARENDËSI I TIJ (1:5-2:52)
  3. PËRGATITJA E BIRIT TË NJERIUT PËR SHËRBESË (3:1-4:30)
  4. BIRI I NJERIUT JEP PROVA PËR FUQINË E TIJ (4:31-5:26)
  5. BIRI I NJERIUT SHPJEGON SHËRBESËN E TIJ (5:27-6:49)
  6. BIRI I NJERIUT ZGJERON SHËRBESËN E TIJ (7:1-9:50)
  7. KUNDËRSHTIM GJITHNJË E NË RRITJE NDAJ BIRIT TË NJERIUT (9:51-11:54)
  8. MËSIMET DHE SHËRIMET GJATË RRUGËS PËR NË JERUZALEM (Kapitujt 12-16)
  9. BIRI I NJERIUT MËSON DISHEPUJT E TIJ (17:1-19:27)
  10. BIRI I NJERIUT NË JERUZALEM (19:28-21:38)
  11. PASIONI DHE VDEKJA E BIRIT TË NJERIUT (Kapitujt 22, 23)
  12. TRIUMFI I BIRIT TË NJERIUT (Kapitulli 24)